Zuud-Limburg: Versjèl tösje versies

← Gank nao de veurige diff Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 19 jan 2016 21:00

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.

Dit artikel geit euver 't zuje van Nederlands Limburg. Veur 't zuje van Belsj Limburg zeet Haspegouw.

Zuud-Limburg is de mieëst zudelige deel va zoeëwaal Nederlank as g'n provincie Nederlangks-Limburg. De sjtreek hingk aa Nederlank via e sjmal sjtökske lank va ungeveër vieëf kilometer breë ónger g'n sjtad Ech i Midde-Limburg. 't Sjmalle sjtök weëd westelig begrénsj durch de Belsje provincie Limburg, en oostelig durch de Pruusje bóndssjtoat Noardrien-Wesfale, waat óch gild vuur 't tamp va de sjtreek. Zujelig grénsj 't gebeed aa de Belsje provincie Luuk en teëves e sjtökske Belsj-Limburg bei de gemeinde Voere. I Zuud-Limburg woeënt mieër as de half va 't totaal aatal inwoeëners va de ganse province, ungeveër 607.000 lüj. 't Lanksjap is vuur 'n deel good versjteëdeligd.

Gesjichde

Zuud-Limburg hauw inne rieëke en komplikse gesjichde. 't Zude va Limburg is allewaal neet 't vreugere Limburg dat as Hertogdóm óntsjtóng rónk 't joar 1000 noa Christus bei 't hudig Belsj sjtedsje Limbourg i g'n provincie Luuk. t' Zuud-Limbörgs gebeed hütsje daag, kunt mieër uëverin mit 't aw Lank va Valkeberg, t' Lank va 's-Hertogenrade en 't Groafsjap Dalhem, die sjpieër durch 't Hertogdóm Brabant ópgeneume woeëd i 't Lank va Uëvermoas. 't Gebeed bei Zittert behuurde bei 't Hertogdóm Jöllig.

't Echte (Zuud-)Limburg zoeëwie veer dat noe kinne, woeëd gevuurmd i 't joar 1839. I 1813 al woeëd e Limburg gevuurmd mit 't hudige Belsj-Limburg, meh noa de Belsje ópsjtang va 1839 zint de bei Limburge oetinanger gerakd. Limburg krieët dan zing vuurm, mit Noard- en Midde-Limburg.

Lanksjap

Zoeëwie ieëder vermild, is Zuud-Limburg vuur e deel verstedeligd. Wiechtige sjteëj zint g'n heufsjtad Masjtrich, Heële, Zittert, Gelaen en Kirchroaj. t' Oeëstelig en 't noardelige deel is deechder bevólkt, vaweëge de sjteinkoalwinnink oet 't verleie, die arbieders treuk oet zoeëwaal Limburg as bekans 't ganse lank. Masjtrich is langer inne wiechtige sjtad geweës. Ge Deel tusje Masjtrich en de Miensjtreek is dunner bevólkt, en agrarisjer. Miëstal is vieëteelt gekombineërd mit óbsteelt de wiechtigsjte agrarische aktiviteet. 't Gebeed kint me besjawwe as inne d'r audsjte keltuurlanksjapper va Nederlank.

Zuud-Limburg sjteet óch bekank um höar heuvellanksjap. Bekans gans Zuud-Limburg besjteet oet plateaus, die durch revere en bieëksjkes igesjleëte zint, oeë-durch 't heuvellankjsap óntsjtóng. 't Grónk besjteet mieëstal oet krietsjteë en löss. 't bekanke krietsjteë woeëd i de geologisje tiedpark va 't Kriet gevuurmk. De heuvels zint de vuurtzatting va 't Belsj Lank va Herf, die noch zudeliger uëvergeet i de Ardenne. De maksimale hoeëgten i ge Limbörgsje Heuvellank, rieëke bies 322 meter boave zieësjpieëgel (g'ne Volserberg bei Vols). Hoeëgten bies 'ne meter óf 200 zint algemener. I 't Moasdaal, oeë-durch d'r wiechtigsjte reveer va Zuud-Limburg, namelig d'r Moas sjtruimp, kunt óch klei en zaank mit grinkbanker vuur.

Verkieër en keltuur

D'r A2 noa Luuk, d'r A76 va de Belsje grénsj noa Oake, en d'r A79, de weëg Heële-Masjtrich, zint de wiechtigsjte autosjnelweëg. D'r A2 is t'r hoeëgte va ge zoeëgeneumde flassehals bei Ech d'r dröksjte weëg va Limburg. D'r A76 is ing wiechtige weëg vuur 't internasjonaal vraachverkieër. 't Guëf óch ieëzerweëg durch 't gebeed. De dröksjte vuët va Masjtrich noa Amsterdam. Wieër zuurgt 't Julianakanoal doa vuur dat 't sjieëpsvaartverkieër óch vieëre kan noa de haves va Masjtrich en Luuk, weil d'r Moas t'rplèkke óp g'n grénsj mit 't Belsj zieër óndeep is.

Wieër zint in Zuud-Limburg vöal sjproakversjille deech ópeen. Drèk oeëstelig neëve d'r Moas ligk de Panninger Linie. De lüj westelig va dees linie sjpreëke va inne snie, dewiel de minsje oeëstelig doa va sjnie vuur 'tzélfde wöad zègke. Oeësteliger zèlfs ligk ing uëvergangssjtroak mit de Ripoarisje dialèkte inne boeëg tusje Vols en Kirchroaj en wieër i 't Pruusj. De isoglos begós va'naaf Valkeberg. Get westelig va de plaatsj: Völs, Bóches, Zumpelveld en Kirchroaj ligk de grénsj tusje 't Limbörgsje en Ripoarisje dialèk, allewaal de lüj oet beivuurbild Kirchroaj zègke dat zeë óch Limburgs kalle.

@@ Tekslien 1: / Tekslien 1: @@
 {{dialek|Heëlesj}}
+{{Wio}}
 :''Dit artikel geit euver 't zuje van Nederlands Limburg. Veur 't zuje van Belsj Limburg zeet [[Haspegouw]]''.
 ----
-[[Plaetje:Kaart met plateaus en dalen Zuid-Limburg + Geilenkirchener Lehmplatte.PNG|thumb|Zuud-Limburg en ein sjtök Midde-Limburg en 't Pruus mit de plateaus.]]
+[[Plaetje:Kaart met plateaus en dalen Zuid-Limburg + Geilenkirchener Lehmplatte.PNG|thumb|Zuud-Limburg en e sjtök Midde-Limburg en 't Pruusj mit de plateaus.]]
-'''Zuud-Limburg''' is de meist zujelike deil vaan zowè [[Nederland]] as de provincie [[Nederlands-Limburg]]. De sjtreik hìngk aon Nederland via ein sjmál sjtökgen landj vaan óngevaer vief kilometer breidte onger de sjtad [[Ech]] in [[Midde-Limburg]]. 't Sjmalle sjtök wórdt westelik begrénsjt doar de [[Belsj|Belsje]] provincie [[Limburg]], en oostelik doar de Pruusje bóndsland [[Naordrien-Westfale]], waat ouch géldj veur 't tamp van de sjtreek. Zujelik grénsjt 't gebeed aon de Belsje provincie [[Luuk]] en tèves ein sjtökgen Belsj-Limburg beej de [[Voere (gemeinte)|gemeinde Voere]]. In Zuud-Limburg woantj miè as de hélf vaan 't totaal aontàl inwoeners vaan de ganse province, óngevaer 607.000 luuj. 't Landsjap is veur ein deil good versjteidelik.
+'''Zuud-Limburg''' is de mieëst zudelige deel va zoeëwaal [[Nederland|Nederlank]] as g'n provincie [[Nederlands-Limburg|Nederlangks-Limburg]]. De sjtreek hingk aa Nederlank via e sjmal sjtökske lank va ungeveër vieëf kilometer breë ónger g'n sjtad [[Ech]] i [[Midde-Limburg]]. 't Sjmalle sjtök weëd westelig begrénsj durch de [[Belsj|Belsje]] provincie [[Limburg]], en oostelig durch de Pruusje bóndssjtoat [[Noordrien-Wesfale|Noardrien-Wesfale]], waat óch gild vuur 't tamp va de sjtreek. Zujelig grénsj 't gebeed aa de Belsje provincie [[Luuk]] en teëves e sjtökske Belsj-Limburg bei de [[Voere (gemeinte)|gemeinde Voere]]. I Zuud-Limburg woeënt mieër as de half va 't totaal aatal inwoeëners va de ganse province, ungeveër 607.000 lüj. 't Lanksjap is vuur 'n deel good versjteëdeligd.
-[[Plaetje:Zuid-Limburg landschap.jpg|thumb|'t Zuud-Limburgse heuvellandsjap.]]
+[[Plaetje:Zuid-Limburg landschap.jpg|thumb|'t Zuud-Limburgse heuvellanksjap.]]
+== Gesjichde ==
+Zuud-Limburg hauw inne rieëke en komplikse gesjichde. 't Zude va Limburg is allewaal neet 't vreugere Limburg dat as Hertogdóm óntsjtóng rónk 't joar 1000 noa Christus bei 't hudig Belsj sjtedsje [[Limbourg]] i g'n provincie Luuk. t' Zuud-Limbörgs gebeed hütsje daag, kunt mieër uëverin mit 't aw [[Land van Valkeberg|Lank va Valkeberg]], t' [[Land van 's-Hertogenrade|Lank va 's-Hertogenrade]] en 't [[Graofsjap Dalhem|Groafsjap Dalhem]], die sjpieër durch 't [[Hertogdom Brabant|Hertogdóm Brabant]] ópgeneume woeëd i 't [[Land vaan Euvermaas|Lank va Uëvermoas]]. 't Gebeed bei [[Zittert]] behuurde bei 't [[Hertogdom Gulik|Hertogdóm Jöllig]].
+'t Echte (Zuud-)Limburg zoeëwie veer dat noe kinne, woeëd gevuurmd i 't joar 1839. I 1813 al woeëd e Limburg gevuurmd mit 't hudige Belsj-Limburg, meh noa de [[Belsje ópsjtand|Belsje ópsjtang]] va 1839 zint de bei Limburge oetinanger gerakd. Limburg krieët dan zing vuurm, mit [[Noard-Limburg|Noard-]] en [[Midde-Limburg]].
-== Gesjichte ==
-Zuud-Limburg haet eine rieke en komplèkse gesjichte. 't Zuud-Limburg is èchter neet 't vreugere Limburg die as Hèrtogdom óntsjtond róndj 't jaor 1000 nao christus beej 't hujige Belsje plèk [[Limbourg]] in de provincie Luuk. t' Hujige Zuud-Limbörgse gebeed, kómp miè euverein mit 't alde [[Landj van Valkeberg]], t' [[Landj vaan 's-Hertogenrade]] en 't [[Graofsjap Dalhem]], die laeter doar de [[Hertogdom Braobant|Braobanders]] ópgenome is in de [[Landj vaan Overmaze]]. t' Gebeed beej Zittert behoarde beej 't [[Hertogdom Gulik|Hértogdom Jülich]].
+==Lanksjap==
-t' Echte (Zuud-)Limburg zoas veer dat nu kènne, wäödt gevórmpj in 't jaor 1839. In 1813 al is ein Limburg gevórmpj mit 't hujige Belsj-Limburg, maar na de [[Belsje ópsjtand]] vaan 1839 zeen de beejde Limburge oéteinanger geràkd. Limburg krièg dan zeen vórm, mit [[Naord-Limburg|Naord-]] en [[Midde-Limburg]].
+Zoeëwie ieëder vermild, is Zuud-Limburg vuur e deel verstedeligd. Wiechtige sjteëj zint g'n heufsjtad [[Mestreech|Masjtrich]], [[Heële]], [[Zittert]], [[Gelaen]] en [[Kirchroaj]]. t' Oeëstelig en 't noardelige deel is deechder bevólkt, vaweëge de [[sjteinkaol|sjteinkoalwinnink]] oet 't verleie, die arbieders treuk oet zoeëwaal Limburg as bekans 't ganse lank. Masjtrich is langer inne wiechtige sjtad geweës. Ge Deel tusje Masjtrich en de [[Miensjtreek]] is dunner bevólkt, en agrarisjer. Miëstal is vieëteelt gekombineërd mit óbsteelt de wiechtigsjte agrarische aktiviteet. 't Gebeed kint me besjawwe as inne d'r audsjte [[Cultuurlandsjap|keltuurlanksjapper]] va [[Nederland|Nederlank]].
-== Landsjap ==
-Zoas gezègd is Zuud-Limburg voor ein deil versteidelikt. Groeëte plèkke zeen, de hoafdsjtad [[Mestreech]], [[Heële|Hieële]], [[Zittert]], [[Gelaen]] en [[Kirchroaj]]. t' Oostelike en 't naordelike deil is dichter bevólktj, vaanwège de [[sjteinkaolwinningj]] oét 't verlede, die arbiejers trók oét zowè Limburg as eigelik 't ganse land. Mestreech is langer ein groeëte sjtad gewaes. 't Deil tösgen Mestreech en de [[Miensjtreek]] is dunner bevólktj, en miè agrarisch. Meistal is viejteelt de belangriekste, agrarische aktiviteit. t' Gebeed is eine d'r aldste kultuurlandsjappe vaan [[Nederland]].
-Zuud-Limburg sjteit ouch bekind óm zeen [[heuvellandsjap]]. Gans Zuud-Limburg besjteit oét plateaus die doar reveere en baekskes ingesjlète zeen, waordeur 't heuvellandjsap óntsjtònd. 't Gróndj besjteit meistal oét krietgesjteinte en löss. 't bekinde krietgesjteinte wäödt in de geologische [[tsiedpèrk vaan 't Kriet]] gevórmdj. De heuvels zeen de voartzètting vaan 't Belsje [[Landj vaan Herf]], die noch zujeliker euvergaot in de [[Ardenne]]. De maksimale hoeëgten in 't Limbörgse Heuvelland, rieke tót 322 meter baove ziejsjpèègel (De [[Völserberg]] beej [[Völs]].). Hoeëgten tót ein meter of 200 kóme miè voar. In 't Maosdaal, waodeur de belangriekste reveer van Zuud-Limburg, namelik de [[Maos]] sjtruimt, kómp ouch [[klei]] en [[zándj]] mit grindjbànke voar.
+Zuud-Limburg sjteet óch bekank um höar [[heuvellandsjap|heuvellanksjap]]. Bekans gans Zuud-Limburg besjteet oet plateaus, die durch revere en bieëksjkes igesjleëte zint, oeë-durch 't heuvellankjsap óntsjtóng. 't Grónk besjteet mieëstal oet [[kriet|krietsjteë]] en [[löss]]. 't bekanke krietsjteë woeëd i de geologisje [[Kriet|tiedpark va 't Kriet]] gevuurmk. De heuvels zint de vuurtzatting va 't Belsj [[Land van Herf|Lank va Herf]], die noch zudeliger uëvergeet i de [[Ardenne]]. De maksimale hoeëgten i ge Limbörgsje Heuvellank, rieëke bies 322 meter boave zieësjpieëgel (g'ne [[Volserberg]] bei [[Vols]]). Hoeëgten bies 'ne meter óf 200 zint algemener. I 't Moasdaal, oeë-durch d'r wiechtigsjte reveer va Zuud-Limburg, namelig d'r [[Moas]] sjtruimp, kunt óch [[klei]] en [[zandj|zaank]] mit grinkbanker vuur.
-== Verkier en kultuur ==
+== Verkieër en keltuur ==
-De [[A2]] nao Luuk, de [[A76]], vaan de Belsje grensj nao [[Aoke]], en de A79, de waeg Hieële-Mestreech, zeen de belangriekste otosjnelwaege. De A2 ként de drökste sjtök waeg vaan Limburg beej 't zoegenaomde flèssehals beej [[Ech]]. De A76 is ein belangrieke waeg veur 't internasjonale vráchverkier. D'r loeëpe ouch iezerwaege doar 't gebeed. De drökste is die vaan Mestreech nao [[Amsterdam]]. Vérder zórgd 't [[Julianakanaol]] d'r voar dat 't sjeepsvaortverkier ouch vaere kan nao de havens vaan Mestreech en Luuk, omdà de Maos terplèkke op de grénsj mit 't Belsj hieël óndeep is.
+D'r [[A2]] noa Luuk, d'r [[A76]] va de Belsje grénsj noa [[Aoke|Oake]], en d'r [[A79]], de weëg Heële-Masjtrich, zint de wiechtigsjte autosjnelweëg. D'r A2 is t'r hoeëgte va ge zoeëgeneumde ''flassehals'' bei [[Ech]] d'r dröksjte weëg va Limburg. D'r A76 is ing wiechtige weëg vuur 't internasjonaal vraachverkieër. 't Guëf óch ieëzerweëg durch 't gebeed. De dröksjte vuët va Masjtrich noa [[Amsterdam]]. Wieër zuurgt 't [[Julianakanaal|Julianakanoal]] doa vuur dat 't sjieëpsvaartverkieër óch vieëre kan noa de haves va Masjtrich en Luuk, weil d'r Moas t'rplèkke óp g'n grénsj mit 't Belsj zieër óndeep is.
-Vérder is in Zuud-Limburg al good 't taollandsjap verànderende. Dirèk lángs de Maos is de [[Panninger linie]]. De minse westelik van dèzze linie sjpreike vaan einen snie, terwiel de minse oostelik: sjniè veur 't zélfde waord zègke. Oosteliker zélfs is er eine óvergaanssjtroak mit de [[Ripoarische]] dialèkte beej en in [['t Pruus]]. Die [[issoglosse]] begintj vaanaf [[Valkeberg]]. Nèt westelik vaan de plèkke: [[Völs]], [[Bóches]], [[Zumpelveld]] en [[Kirchroaj]] lìgk de grénsj tösgen 't [[Limbörgse]] en Ripoarische dialèk, ófsjoeën de luuj oét biejveurbild Kirchroaj zègke dat ze Limburgs kalle.
+Wieër zint in Zuud-Limburg vöal sjproakversjille deech ópeen. Drèk oeëstelig neëve d'r Moas ligk de [[Panninger Linie]]. De lüj westelig va dees linie sjpreëke va inne ''snie'', dewiel de minsje oeëstelig doa va ''s'''j'''nie'' vuur 'tzélfde wöad zègke. Oeësteliger zèlfs ligk ing uëvergangssjtroak mit de [[Ripuorisch|Ripoarisje]] dialèkte inne boeëg tusje Vols en Kirchroaj en wieër i 't [[Pruusj]]. De [[isoglos]] begós va'naaf [[Valkeberg]]. Get westelig va de plaatsj: [[Völs]], [[Bóches]], [[Zumpelveld]] en [[Kirchroaj]] ligk de grénsj tusje 't [[Limburgs|Limbörgsje]] en Ripoarisje dialèk, allewaal de lüj oet beivuurbild Kirchroaj zègke dat zeë óch Limburgs kalle.
 [[Categorie:Nederlands Limburg]]