Oezbekistan

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Oesbekistan
Officieel taol	Oesbeeks
Hoofstad	Tasjkent
Staotsvörm	Rippebliek
Staotshoof	Islam Karimov (sins 1991)
Groondgebeed % water	447.400 km² 4,9%
Inwoeners	25,6 miljoen
Munt	Oesbeekse Som (UKS)
Tiedzaone	UTC +5
Nationale fiesdaag	1 september
Volkshymne	Oesbeeks Volksleed
Landcode	UZB
TLD	.uz
Tillefoon	+998

Oesbekistan is e land is Centraol-Azië, gedeiltelik in steppeland, um de revier de Amoe-Darja. De hoofstad is Tasjkent; ander stei zien Samarkand, Boechara en Noekoes. 't Land grèns aon Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Afganistan en Toerkmenistan.

Administratief indeiling

Oesbekistan is ingedeild in twelf provincies en ein otonoom rippebliek: Karakalpakstan. Bovedeen vörmp de stad Tasjkent 'n eige distrik. De 12 provincies (vilojatlar, inkelvajd vilojati) zien:

• Andijan (Andijan)
• Boechara (Boechara)
• Fergana (Fergana)
• Jizzach (Jizzach)
• Chorazm (Urgentsj)
• Namangan (Namangan)
• Navoi (Navoi)
• Kasjkadarjo (Karsji)
• Samarkand (Samarkand)
• Sidarjo (Guliston)
• Soerchondarjo (Termez)
• Tasjkent (Tasjkent)

Demografie

Oesbekistan is e land mèt 'n veural agrarische bevolking. Oondanks de steppe, die e good deil vaan 't land besleit, is Oesbekistan diechter bevolk es welk aander laand in de regio ouch. 't Groetste deil vaan de bevolking is etnisch Oesbeeks, dewijl Tadzjieke, die 't land sins doezende jaore bewoene, 'n minderheid vaan 15% vörme. Ouch leve d'r kleinder minderhede vaan Karakalpakke, Kazache en Tatare, en immigrantegemeintes vaan Rösse en Koreane. 88% vaan de bevolking is moslim, ouch 't Rössisch-orthodox christendom is vertegewäördeg. De officieel taol is 't Oesbeeks, meh veural de stei in 't oeste zien wiedgoond gerussificeerd.

Historie

Oesbekistan, Transoxianië of (te deil) Bactrië geneump in de aajdheid waor deil vaan 't Perzisch Riek, en wel veur de groete expansie vaan de Perzische keuninge begós. De bewoeners vaan toen waore Perzischtaoleg en zien noe es minderheid vertegewäördeg es de Tadzjieke (zuug bove). In 327 v.Chr. vereuverde Alexander de Groete 't gebeed, boe heer zwoeren tegestaand oondervoont en mèt Roxanne, zien levelingsvrouw, trojde. In de achste iew woort 't gebeed door de Arabiere ingenómme, die dao ouch d'n islam brachte, en 'n iew later kós de inheimse Perzische dynastie vaan de Samanide dao de mach euvernumme. De Persiche cultuur bleujde dao weer op tot 1220, wie Dzjengis Chan 't land vereuverde. In zie spoer kaome de Oezbeke 't land binne. De veertiende iew zaog d'n opkoms vaan Timoer Lenk, 'ne prins dee de Mongole verdraof en versjèllende campanjes tege de Arabiere en de Törke veurde. Heer sloot ouch e verbaand mèt de Europese voorste en zoe heet 'r helpe veurkoume tot Europa door de Törke euverhiers woort. Heer vestegde zien residentie in Samarkand, wat noe nog väöl monuminte oet deen tied dräög. Later brókkelde dit riek get aof en kaome klein moslim-stäötsjes op die stèrk oonder Perzischen invlood stoonte.

In 1865 begós mèt de Rössische vereuvering vaan Tasjkent e tiedpèrk vaan Rössische euverhiersing, al doorden 't nog inkel jaore ietot al stäötsjes vereuverd waore. In 1876 woort 't Chanaat vaan Kokand oontboonde en stoont 't gans gebeed oonder Rössische control. In 1924 woort Oesbekistan binne de USSR 'n eige rippebliek. In de Sovjettied woort de landbouw, veural ketoon en graon, stèrk gestimmeleerd, mèt water oet de Syr-Darja en kunsmes. Jaorelaank euvervlojeg gebruuk daovaan heet detouw geleid tot 't Aralmeer haaf verdruug is en väöl vaan de landbouwbojem vergifteg. In 1991 maakde Oesbekistan ziech los oet de USSR, allewel tot 't nationalisme neet stèrk aonwezeg waor in dit land. Wie in de naoberlen pakde de leismaan vaan de oonaofhenkelikheidskamp, Islam Karimov, al snel de mach mèt gemanipuleerde verkezinge. Heer heet sinsdeen 'n nationalistisch polletiek geveurd en väöl vaan de Rösse zien nao Rösland geëmigreerd. In de jaore negeteg woorte versjeie aonslaoge gepleeg op Karimov, en in mei 2005 oonstoont nog eineg verzèt, wat evels door 't groet en good getraineerd leger gaw oonderdrök woort.