Germaanse taole

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De Germaanse taole zien 'n taolfamilie binne de Indogermaanse taole, gesproke door de Germane, die in de gebiede aon de oosteleke Noordzie en de westeleke Ooszie en sinds de Groete Volksverhuzing ouch in de Hercynische streike, de Alpe en op Groet-Brittannië endemisch zien. Bovedeen höbbe ze ziech naodeen verspreid euver gans Noord-Amerika en Australië en op väöl ander plaotse. De groetste drei taole zien 't Ingels, wat euver de ganse wereld door groete grope lui verstoon weurt, 't Duits en 't Nederlands; ouch 't Limburgs is 'n Germaanse taol. Aofhenkelek vaan de defintie vaan taol zien dao nege tot mier es vijfteg levende Germaanse taole; daoneve besteit nog 'n aontal creooltaole die op 'n Germaanse taol (meistal 't Ingels) gebaseerd zien.

Kinmèrke

De Germaanse taole vörmde ziech es taalgroop um de westeleke Ooszieköste es Indo-Germaanse taol op 't substraot vaan 't volk vaan de Hunebedbouwers. Ze mote ziech al hiel vreug vaan de andere Indo-Europese taole höbbe aofgesjeie door de Wèt vaan Grimm, e taolprincipe wat de consequinte mutatie vaan de oorsprunkeleke Indo-Europese plosieve in 'n aontal ander kleng. 't Aontal echte verbetije is beperk tot twie, 't presens en 't preteritum, al höbbe alle Germaanse taole (in de ierste plaots 't Ingels) door 't gebruuk vaan participia en hölpverbe e väöl groeter aontal samegestelde tije gecreëerd. Väöl verbe vörme hunne verleien tied mèt ablaut (de zoegeneumde sterke verbe), e systeem wat dees taolgroop es einege vaan 't Proto-Indo-Europees heet euvergenómme. De meiste verbe zien evels zwak en vörme ziech mèt 'ne suffix. De Germaanse taole höbbe e sterk dynamisch accint op de wortelsyllaab (dèks de ierste vaan e woord); daodoor höbbe de meiste hun vocaole in de neet-betoende syllabes laote verzwakke tot sjwa's. Sommege taole höbbe nog e systeem vaan naomvalle bewoerd ('t Proto-Germaans had 'rs zes, 't Duits en 't Ieslands höbbe 'rs nog veer). Wijers kint 't Germaans vaan oorsproonk sterke en zwakke adjectieve - dit systeem is nog dudelek in 't Duits en leechtelek in 't Nederlands presint, meh is verdwenen in 't Limburgs (boete in 't Venloos).

Sjrifteleke euverlevering

Allewel tot vaandaog d'n daag de Germaanse taole de meis opgesjreve taole t'r wereld zien, is tot in de late Middeliewe vaan dees taole weineg bekind. 't Proto-Germaans, wat in eder geval in de twiede helf vaan 't ierste milennium veur Christus gesproke woort, is allein euvergeleverd in de Negauhelm, woe 'n korte inscriptie in steit. In de ierste iew na Christus sjrijf Tacitus zie wèrk Germania, woe-in väöl Germaanse naome veurkoume. Vaanaof de twiede iew zien de ierste inscripties in rune bewoerd gebalove. Echte tekste woorte pas in de veerde iew opgesjreve: de Gotische bisjop Wulfila vertaolde e paar Biebelfragminte in 't Gotisch en sjreef dao ouch e paar theologische werke (skeireins) in. In Ingeland oonstoont later 'n bleujende traditie in 't Angelsaksisch. Op Iesland woorte de aw Germaanse sages opgesjreve. Pas vaanaof de daartiende en veertiende iew kaom de traditie blievend op geng, 't iers in de literatuur. De meiste Germaanse taole waore in deen tied al in de middelfase.

Alle Germaanse taole, boete 't Jiddisch, weure noe in 't Latiens sjrif gesjreve. In d'n heidensen tied waor 't runesjrif in gebruuk. 't Gotisch had zien eige Gotisch sjrif.

Indeiling

In de Roemeinsen tied, op slag vaan de Middeliewe, moot me drei dudelek versjèllende taole binne 't Germaans oondersjeie kinne höbbe. Dao-oet leit me de volgende drei subfamilies aof: de Noordgermaanse taole, de Wesgermaanse taole en de Oosgermaanse taole.

Noordgermaanse taole

Aw taole

Aajdnoords

Westelek Noordgermaans

Ieslands, Faeröers, Noors-Nynorsk

Oostelek Noordgermaans

Noors-Bokmål; Jamtlands, Zweeds, Deens

Wesgermaanse taole

Oorsprunkeleke verdeiling in Fries, Frankisch, Saksisch, Alemannisch en Beiers.

Aw taole

Angelsaksisch, Aajdnederfrankisch, Aajdhoegduits, Aajdfries
Middelingels, Middelnederlands, Middelhoegduits

Ingweoons

Ingels, Sjots, Weslauwers Fries, Saterfries, Noordfries

Nederduits

Nederlands, Limburgs, Nedersaksisch, Oosnederduits, Afrikaans

Middelduits

Ripuarisch, Moezelfrankisch, Middelhessisch, Noerdhessisch, Oeshessisch, Rijnfrankisch, Thürings, Noerdobersächsisch, Silezisch, Hoegpruisisch, Hoegsaksisch, Lausitzisch-Neumärkisch, Pennsylvaans

Hoegduits (Duits)

Hoegfrankisch, Alemannisch, Beiers-Oosterieks, Jiddisch

Oosgermaanse taole

Die zien allemaol historisch. Allein 't Gotisch is wèrkelek bewoerd gebleve.

Gotisch en Krimgotisch, Vandaols, Boergondisch