Nederland: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Bestuurleke indeiling: pleetsje vaan gemeintes debij
Tekslien 25: Tekslien 25:
== Bestuurleke indeiling ==
== Bestuurleke indeiling ==
Nederland is in twelf [[provincie]]s verdeild. De provincies zien op hun beurt weer verdeild in [[gemeinte]]s (411 in 2013). De provincies zien de volgende (wienie de Limbörgse naom aanders is es d'n officiële, steit de lèste tösse häökskes):
Nederland is in twelf [[provincie]]s verdeild. De provincies zien op hun beurt weer verdeild in [[gemeinte]]s (411 in 2013). De provincies zien de volgende (wienie de Limbörgse naom aanders is es d'n officiële, steit de lèste tösse häökskes):
[[Plaetje:2013-NL-Gemeenten-1900px.png|225px|right|Nederlandse gemeintes per 2013 (zoonder de BES-eilen; aonklikke veur groeter te zien)]]

{|
{|
|
|
[[Plaetje:NederlandseProvinciesLarge.png|225px]]
[[Plaetje:NederlandseProvinciesLarge.png|225px|Nederlandse provincies en hun hoofstei]]
|
|
* [[Friesland]] (Fryslân)
* [[Friesland]] (Fryslân)

Versie op 6 jan 2013 14:57

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.



Nederland

Vlag van Nederland

Waope van Nederland

Lokasie van Nederland

Basisgegaevens
Officieel taal Nederlands, Fries
es twiede bestuurstaol in Friesland
Huidsjtad Amsterdam
Sjtaotsvörm Constitutioneel monarchie
Sjtaotshoof Beatrix (sinds 1980)
Premier Mark Rutte
[[{{{titelhoofregering1}}}]] {{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]] {{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]] {{{naomhoofregering3}}}
Religie 30% Katteliek
21% Protestant
5,8% Moslim
0,6% Hindoe
1,6% Aander religies
41% Gein religie
(2004, bron: CBS)
Opperflaakde
– % water
41.848 km²
18,41%
Inwoeners
Deechde:
16.668.497 (18 fibberwari 2011)
398/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid Euro (EUR of €)
Tiedzaone UTC +1
Nationale fiesdaag 30 april, 5 mei
Vouksleed Wilhelmus
Web | Code | Tel. .nl | NLD | +31

Nederland is e land in Wes-Europa. In 't bezunder is 't dit deel vaan 't Keuninkriek vaan de Nederlen wat in Europa ligk. Vaan de Caribische Nederlen zien de zoegenaomde BES-eilen officieel ouch deil vaan Nederland. De grens is 1027 kilometer laank en sjeit Nederland vaan 't Belsj en Duitsland. In 't noorde en weste weurt Nederland door de Noordzie begrens; de kös is 451 kilometer laank. 't Totaal landoppervlak bedreug 41.526 km²; de bevolking besteit oet good 16 miljoen lui. Daomèt is Nederland eint vaan de diechsbevolkde len op Eerd. De hoofstad is Amsterdam, meh de regering zit in D'n Haag.

Bestuurleke indeiling

Nederland is in twelf provincies verdeild. De provincies zien op hun beurt weer verdeild in gemeintes (411 in 2013). De provincies zien de volgende (wienie de Limbörgse naom aanders is es d'n officiële, steit de lèste tösse häökskes):

Nederlandse gemeintes per 2013 (zoonder de BES-eilen; aonklikke veur groeter te zien)
Nederlandse gemeintes per 2013 (zoonder de BES-eilen; aonklikke veur groeter te zien)

Nederlandse provincies en hun hoofstei

Boete de provinciaol indeiling valle de BES-eilen: Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Zuug ouch de Lies vaan Nederlandse gemeintes.

Typisch Nederlands is de indeiling in watersjappe, 'n bestuurslaog die ziech bezeghèlt mèt zake gerelateerd aon waterbehier. Vreuger stoonte de watersjappe op sub-provinciaol niveau, neve de gemeintes; door groete herindeilinge de aofgeloupe jaore zien ze allewijl mie provinciaol vaan aard. Per 2011 gief 't 26 watersjappe.

Politiek

Plenaire zaol vaan de Twiede Kamer.

Nederland is 'n parlemintair democratie en 'n constitutioneel monarchie. 't Staotshoof - de keuning - zit de regering veur meh heet mer 'n beperkde reëel mach. De wètgevende mach berös bij 't parlemint, wat in Nederland Staote-Generaol hèt. Dit is e twiekamereg parlemint; 't hoegerhoes hèt Ierste Kamer, 't liegerhoes Twiede Kamer. De Twiede Kamer weurt um de veer jaor door direkte verkezinge gekoze; vèlt de regering, daan vinde vreugtijege verkezinge plaots. Umtot Nederland direkte verkezinge zoonder distrikte en zoonder keesdörpel kint, besteit hei e väölpartijesysteem, en mote in de praktijk ummer coalities weure gevörmp veur 'n regering te steune. Oonder de groetste partije zien 't CDA (christen-democratisch), de PvdA (sociaol-democratisch), de VVD (rechs-liberaol), de SP (socialistisch) en de PVV (rechs-populistisch).

Op provinciaol niveau weure ouch eder veer jaor verkezinge gehawwe. De bestuurder vaan 'n provincie hèt commissair vaan de Keuning(in) (in Limbörg: gouverneur); heer weurt aongestèld door 't Riek. 't Parlemint of de raod vaan 'n provincie weurt Provinciaol Staote geneump. De direk gekoze Provinciaol Staote keze de Gedeputeerde Staote, 't daogeleks bestuur, 't 'kabinèt', vaan 'n provincie. De Staote keze ouch de leie vaan de Ierste Kamer (zuug bove).

Op gemeintelek niveau kees me, ouch al eder veer jaor, 'n gemeinteraod. Ouch dao weure coalities gevörmp, die me colleesj neump. De partije vaan 't colleesj beneume wèthawwers, die same mèt de börgemeister 't daogeleks bestuur vaan de gemeinte vörme. De börgemeister weurt door de gemeinteraod veurgedrage en normaal gezeen door 't Riek beneump.

Insignes

't Veendel en waope vaan Nederland zien tegeliek ouch symbole vaan 't gans Keuninkriek vaan de Nederlen.

Veendel

't Prinseveendel (orange-blanche-bleu).

't Nederlands veendel besteit oet drei horizontaol loupende baone vaan roed, wit en blauw. Officieel zien de kleure gespecifieerd es helder vermieljoen, helder wit en kobaltblauw. Euver de verhajdinge gief 't gein wètteleke bepaolinge, meh de standaardverhajding 2:3 is algemein gebrukelek.

't Veendel stamp oet de zèstienden iew, meh in d'n tied vaan de Rippubliek waor 'nen aandere variant officieel, mèt baone vaan oranje, wit en liechblauw (zuug pleetsje). Dit veendel steit algemein bekind es 't Prinseveendel. De symboliek geit direk trök op de persoen vaan prins Wöllem vaan Oranje (vaandao de naom): blauw en wit waore de kleure vaan dee zien livrei, oranje verwees nao zie geslach. Dit veendel woort op de Unie vaan Utrech (1579) aongenome. Me zuut 't Prinseveendel allewijl nog wel ins trök bij (ultra)nationalistische gróppe.

Al vreug in d'n tied vaan de Rippubliek evels woort de variant mèt roed väöl geveurd; boeveur perceis is neet dudelek. In de Fransen tied en later in 't Keuninkriek waor 't roed-wit-blauw veendel algemein gebrukelek, meh de wètteleke status daovaan laog neet vas. Pas toen in de jaore daarteg de NSB ziech de historische variant mèt oranje góng touweigene, besloot me de roej kleur officieel vas te lègke; dit woort gedoon bij Keuninklek Besluut vaan 19 fibberwarie 1937.

Waope

Waope vaan de Rippubliek.

't Waope vaan Nederland liet ziech zoe besjrieve: in lazuur (blauw), bezejd mèt stoonde blökskes vaan goud, 'ne klummende rechsgedrejde liew vaan goud, gekroend mèt 'n kroen vaan drei blaajer en twie perelpunte vaan 'tzelfde, getóngk en genageld vaan keel (roed), in de rechterveurklaw opgeluf hawwentere in sjuinslinkse stand 'n oontbloet Romeins zweerd vaan zèlver, mèt geves vaan goud, en in de linker 'ne bundel vaan zeve pijle vaan zèlver, mèt punte vaan goud, de punte umhoeg, en de pijle samegeboonde mèt e lint vaan goud.
't Waopesjèld gedèk mèt 'n keuninkleke kroen, dezelfde die door keuning Wöllem I op zie waopezegel is geveurd; es sjèldhawwers twie heraldische liewe en profil vaan goud, oongekroend, getóngk en genageld vaan keel; 't devies Je maintiendrai in Latiense lètters vaan goud op e lint vaan lazuur.
't Waope gezat op 'ne mantel vaan purper (mauve, meh in dit geval ieder roed), geboord vaan goud, geveurd mèt hermelijn (wit boont mèt zwarte stertpuntsjes), opgeboonde mèt gouwe kaorde indegentere in kwaste, bei vaan goud, en gedèk door e baldakijn vaan purper, geboord vaan goud en dragentere de keuninkleke kroen, geliek wie die heibove besjreve.

Allein 't sjèld, wie in de boveste alinea besjreve, neump me de klein (waope)compositie. Mèt de kroen, de sjèldhawwers en 't devies sprik me vaan de middelgroete compositie, mèt de mantel en 't baldakijn vaan de groete compositie.

Dit waope woort oersprunkelek door Wöllem I vasgestèld bij Keuninklek Besluut vaan 24 augustus 1815. In 1909 kraog 't zienen huiege vörm. 't Is 'n combinatie vaan 't waope vaan Nassau ('t geslach boe de stadhawwers en de later keuninge oet stamme) en dat vaan de Rippubliek. Allebei hadde ze 'ne gouwe liew in 't waope; 't veld vaan lazuur en de gouwe blökskes koume vaan Nassau, 't zweerd en de zeve pijle (die stoonte veur de zeve provincies) zien vaan de Rippubliek euvergenome (zuug 't pleetsje).

Rechspraok

't Nederlands geriech oondersjeit ziech vaan aander len door 't oontbreke vaan juryrechspraok. De rechterleke mach is in drei niveaus ingedeild. Zake beginne bij d'n arrondissemintstribbenaol, boenao me in hoeger beroop kin goon bij de geriechshoof. 't Hoegste rechcolleesj, de Hoege Raod, besteit allein veur cassatie: 't behandelt de zaak neet obbenuits inhajdelek meh kin 'n arres vernetege op formeel grun. Es dat gebäört, moot 'nen aanderen hoof de zaak obbenuits behandele.

Tot en mèt 2010 gaof 't 19 arrondisseminte en 5 häöf, vaanaof 2011 weurt dat aontal trökgebrach tot 10 arrondisseminte en 4 häöf. 't Kantongerech woort al in 2002 gefuseerd mèt de arrondissemintstribbenaole.

Economie

Nederland heet 'n sterke, hoeg oontwikkelde economie (7e in nominaol BBP per hoof in 2005), die, wie in de mieste oontwikkelde len, op deenste gebaseerd is, meh wel 'ne sterkere primaire sector heet es de umligkende len. De economie is sterk op de handel geriech; Nederland is e distributieland. De werkeloesheid bedroog in 2009 4,8%;[2] de inflatie laog in de jaore 2000 roond de 2%.[3]

Primaire sector

Blommekweek bij Hillegom, Zuid-Holland. De tulp, die hei weurt verbouwd, gelt es de nationaol blom vaan Nederland.

In de primaire sector wèrk 4% vaan de beroepsbevolking en geit 2% vaan 't BBP um. Landbouw weurt in versjèllende vörm bedreve: akkerbouw is algemein in de provincies Zieland, Groninge en Flevoland. Tuinbouw in de ope loch vint me in zuidelek Utrech en de Betuwe (provincie Gelderland); in Midde-Holland concentreert ziech de blommekweek. Glaastuinbouw is sterk geconcentreerd in 't Westland (provincie Zuid-Holland). Op alle aander plaotse is veehawwerij in bojemgebruuk de belaankriekste landbouw.

Vèsserij vint nog vrij väöl plaots, ouch in plaotse die intösse aon 't IJsselmeer ligke en veur de vangs mote wieke nao de Noordzie (Urk, Volendam). Wie alle vèssers vaan de EU höbbe ze te make mèt vèsquota.

Delfstoffe

Nederland waor noets e land vaan groete natuurleke riekdóm; dit veranderde evels wie me in 1959 oonder Slochteren in Groninge e hiel groet eerdgaasveld voont. Vaan de oersprunkeleke 2700 tot 2800 km³ (= miljard m³) is roond 2010 nog e daarde euver. Kleinder gaasvelder vint me in de Noordzie en Waddezie. Eerdolie kin in klein kwantiteite gevoonde weure; um te beginne ouch in de Noordzie, wijer veural bij Schoonebeek (gemeinte Emmen; gewonne vaan 1948 tot 1996 en sinds 2011 weer) en e bitteke in Zuid-Holland (oonder mie Rotterdam). Steinkole zitte in de groond in zuidelek Limbörg, meh sinds de jaore 1970 exploiteert me dat neet mie umtot 't väöls te deep ligk en daorum neet rendabel is. Iewelaank is ouch op groete sjaol törf gestoke (iers in Holland, later in Friesland en tot slot veural in Drenthe). Boete brandstoffe weurt in Oos-Nederland ouch zaajt gewonne.

Secundaire sector

Containereuverslaag in de have vaan Rotterdam.

In de industrie wèrk 29% vaan de beroepsbevolking en geit 19% vaan 't BBP um. Belaankrieke sectore zien veujingsmiddele (Heineken in Zoeterwoude; Unilever in o.a. Zaanstad), (petro-)chemische industrie (AkzoNobel; DSM in Gelaen, Heële; zinkfebrik bij Buul; Shell in de have vaan Rotterdam), staol (Hoegoves, allewijl Tata Steel, in IJmuiden, gemeinte Velsen) en elektronica (Philips in Eindhove en Nimwege; ASML in Veldhove).

Tertiaire sector

Hoofketoer ING in Amsterdam-Zuid.

De mieste lui wèrke in de deenstesector; 64% vaan de bevolking deit dit. 79% vaan 't BBP geit hei-in um. Nederland heet 'n oetgebreid baank- en verzekeringsweze (ING, Rabobank, AEGON; ABN/Fortis is sinds 2008 in han vaan de staot), wat in de vasgoodcrisis ind jaore 2000 hel watsje kraog. Door de bleujende handel is ouch de transportsector good oontwikkeld.

Handelspartners

Duitsland en 't Belsj zien al sinds jaore de veurnaomste handelspartners vaan Nederland, zoewel wat export es wat import betröf. De belaankriekste len veur export (ciefers veur 2009) zien Duitsland (24,1%), 't Belsj (11%), Fraankriek (8,9%), 't Vereineg Keuninkriek (8,5%), Italië (8,2%) en de Vereinegde Staote (4,5%). Belaankriekste len vaan import nao Nederland zien Duitsland (19,8%), 't Belsj (9,9%), de Vereinegde Staote (8,5%), de Volksrepubliek China (7,9%), 't Vereineg Keuninkriek (6%) en Fraankriek (5%).

Munteinheid

Sinds 2002 betaolt me in Nederland mèt d'n euro; daoveur gebruukde me de gölde. Op de BES-eilen gebruuk me sinds 2011 d'n Amerikaansen dollar; daoveur d'n Antilliaanse gölde.

Infrastructuur

Brei fietspaajer wie dit zien in gans 't land te vinde.

Nederland is e diechbevolk land en heet 'n drökke infrastructuur. Opmerkelek aon 't land is 't väölvöldeg gebruuk vaan de fiets door alle laoge vaan de bevolking. De diechte bebouwing (en dus klein aofsten tösse locaties) en 't vlaak land make dat good meugelek.

Wegenèt

Nederland kint e paar hoonderd gewoen en oto-rieksweeg (N-weeg) en inkel tientalle otosnelweeg (A-weeg). De modern rieksweeg stamme vaan 't Riekswegeplan vaan 1927; in 1936 völde me dat aon mèt de verheffing vaan sommege rieksweeg tot otosnelweeg; nao d'n oorlog begós me die aon te lègke. De rieksweeg zien gedach vaanoet Amsterdam: Rieksweeg 1 tot 10 loupe allemaol vaanoet die stad (of waore zoe gepland, wie Rieksweeg 3).

Spoorwegenèt

D'n ierste spoorweeg in Nederland woort in 1839 geëupend tösse Amsterdam en Haarlem. Allewijl loupe intercitylijne nao alle provincies vaan 't land; daoneve gief 't stoptreine, (op sommege intercitytrajekte) sneltreine en hoegesnelheidslijne. Internationaol treine kinne zoewel stoptreine es intercitytreine of hoegesnelheidstreine zien. 't Gief versjèllende toeristische spoorweeg, wie 't Mieljoenelijnsje in 't Heuvelland. De Nederlandse Spoorweeg zien vaanaajds 'n euverheidsbedrief (sinds jaore in 't perces vaan verzelfstandeging); aongezeen 't nèt geprivatiseerd is, zien ze neet mie d'n einegen exploitant. Concurrente - Arriva, Veolia, Syntus, Connexxion - beperke ziech evels tot regionaol lijne.

Vleegverkier

Groetste vleegveld vaan Nederland is mèt aofstand Schiphol, in de gemeinte Haarlemmermeer. Aander commercieel vleegvelder zien Welschap (eigelek Vliegbasis Eindhove), Groningen Airport Eelde (gemeinte Tynaarlo), Mestreech Aoke Airport (gemeinte Baek), Zestienhoven (eigelek 'Rotterdam The Hague Airport', gemeinte Rotterdam); aander vleegbases zien allein veur militair gebruuk of veur sport.

Fysische geografie

N.B.: De fysische geografie vaan de BES-eilen is zoe aanders es die vaan Europees Nederland, tot die ierste hei neet weurt behandeld.

Geologie

Doorsnee vaan 't IJsseldel, mèt e paar väölveurkoumende groondsoorte.

In 't bèste deil vaan Nederland ligke de vaste gesteintes deep in de groond. Tot 't feitelek op de huugde ligk die 't noe heet, kump door de sediminte die revere in de loup vaan de iewe höbbe aongeveurd. In 80% vaan 't land daagzuime sediminte vaan minder es e mieljoen jaor aajd; veur geologische begrippe oetzunderlek joonk. Daorum weurt in de Nederlandse geologie mier es in aander len versjèl gemaak tösse de groondsoorte in de bojem en de vaste gesteintes in d'n depen oondergroond.

De ajdste sediminte die in Nederland daagzuime zien te vinde in de heuvelrögke in Centraol-Nederland: d'n Utreisen Heuvelrögk, de Veluwe en de Sallandsen Heuvelrögk. Dees heuvelrögke neump me stouwwalle; ze zien in de einnaolèsten iestied (Saalien) door de ieslaoge opgestouwd. Soms ligk op de stouwwalle nog keileim. In d'n iestied dao-op, 't Weichselien, woorte dèkzand en (in Midde- en Zuid-Limbörg) löss aofgezat. Dit zien zoegenaomde eolische sediminte, die door de wind zien achtergelaote wie Nederland 'n poolweuste waor. In de kösprovincies vint me väöl zieklei; me oondersjeit awwe en joonge zieklei. In de res vaan 't land ligk väöl reveerklei: de revere höbbe in de loup vaan de doezende jaore väöl versjèllende loupe gehad en hunne klei bedèk daorum e groet gebeed. Ouch vint me in groete deile vaan 't land veen; liegveen in 't weste, hoegveen in 't ooste. Dat lèste is allewijl gooddeils aofgegrave (zuug bove). Direk aon de kös vint me duine (strandwalle), vaan ziezand.

Deep in de groond ligk de Hercynische sókkel; in 't zuie ligk dat minder deep en sprik me vaan 't Londe-Braobantmassief. 't Heuvelland maak dao deil vaan oet. Carboonlaoge koume in 't Heuvelland aon 't oppervlak; ouch in Limbörg vint me e paar kolelaoge (oet 't Carboon). In 't Perm en Trias zatte ziech zandsteinlaoge aof. Kalk- en mergellaoge, ouch al in Zuid-Limbörg, koume ouch 't Kriet. Tot slot vint me in 't zuie e paar tertiair eerdlaoge.

Seismische activiteit

Eerdsjókke zien in Nederland meugelek. Nederland, 't Belsj en 't aonligkend deil vaan Duitsland zien 't geologisch actiefste gebeed in 't euveregens relatief stabiel Noordwes-Europa. Breuklijne loupe in zuidoos-noordwesriechting door 't land. Sjókke vaan 4 op de Momint-Magnitudesjaol (de gereviseerde Sjaol vaan Richter) of hoeger koume zoe um de tien jaor veur. In 1992 voont 'ne bezunder krachtegen eerdsjók vaan 5,8 plaots, mèt 't epicentrum in Remund. Geologe hawwe eine mèt 'n krach vaan 7 op de MM-sjaol veur meugelek.[4] De helste sjókke höbbe hun epicentrum in Limbörg. Dit kump door 't zoezjus geneump Londe-Braobantmassief: umtot dat in Limbörg en Oos-Braobant minder deep ligk, gief 't dao minder weike groondlaoge die de sjókke kinne dempe es in Noord- of Wes-Nederland.[5]

Reliëf

't Heuvelland (hei bij Sjin) is oetzunderlek es hoeggelege stökske Nederland.

Oongeveer de helf vaan 't Nederlands groondgebeed ligk oonder de ziespiegel. Dit kump doortot de ziespiegel al doezende jaore stijg en de bojem, oonder aandere door inklinkend veen, daolt. Es me neet al sinds de middeliewe aon waterbehier hej gedoon, zouw haaf 't land noe oonder stoon. Waterbehier hèlt 't bouwe vaan dieke, verstevege en oonderhawwe vaan duine en 't inpoldere vaan land in (landaonwinning). 't Liegste punt ligk allewijl in de Zuidplaspolder (gemeinte Zuidplas) op 6,76 meter oonder zieniveau. In 't zuie en ooste ligk de groond bove de ziespiegel, meh euver 't algemein minder es 20 meter. De bove besjreve stouwwalle koume dao wel bove - de Veluwe zelfs tot bove de 100 meter. Ouch ligke in Euverijssel e paar geïsoleerde bergskes vaan bove de 50 meter (Koningsbelt bij Rijssen). 't Zuidooste vaan Braobant en groetde deile vaan Limbörg ligke op 't bove besjreve massief. In 't Heuvelland is de groond ouch in de lieger stökker bove de 50 meter en op väöl plaotse bove de 100 meter. De Völzerberg is mèt 321 meter 't hoegste punt vaan Europees Nederland. In Caribisch Nederland haolt me 877 meter, op Saba.

Hydrografie

De Waal bij hoeg water.

Nederland ligk in 't stroumgebeed vaan drei groete revere, de Rien, de Maos en de Schelde, die in 't land oetmunde en ziech hendeg (ouch mètein) vertekke. In de provincies Zieland en Zuid-Holland verbreie ziech de oonderluip vaan de revere tot zie-erm. Dit gebeed heet zoewel kinmerke vaan 'nen delta en vaan 'n estuarium (dit kump door de snel struimende Noordzie). D'n IJssel (de noordeleken tak vaan de Rien) dao-entege vörmp 'nen echten delta. 't Debiet vaan de Rien is gemiddeld oongeveer 2200m³/s, varierend vaan 1250 in de zomer tot 3250 in de winter. 't Verdampe in werm maond weurt gecompenseerd door d'n aonveur vaan smeltwater in deenzelfden tied. Dit gelt evels neet veur de Maos, wat 'n typische regereveer is. Maondgemiddelde loupe dao oeterein vaan 45 tot 660m³/s, mèt maxima roond de 3000 (in jaore tot väöl Limbörgse dörper oonderluipe) en minima vaan mer e paor m³/s (daan ligk de bèdding zoe good wie droeg). Probleme mèt watervervojling waore in de jaore nao d'n Twiede Wereldoorlog hendeg groet, meh zien de lèste jaore aofgenome, door beter behier ouch in 't Belsj, Fraankriek en Duitsland.

Door waterwerke in d'n twintegsten iew - Zuiderziewerke en Deltawerke - is de hydrografie vaan Nederland sterk veranderd. De lengde vaan de köslijn leep mèt twie daarde trök, en väöl kunsmaotege binnenmere zien oontstande. 't IJsselmeer en 't Markermeer zien de groetste; wijer ligke in dat gebeed nog zoegeneumde boezems of randmere wie 't Veluwemeer en 't Ketelmeer. In 't zuidweste zien aw zie-erm wie 't Haringvliet, de Grevelingen en 't Veerse Meer (veurheer Veerse Gat) ouch binnemere gewore. De mere in Friesland zien awwer, meh veur e groet deil ouch 't gevolg vaan minseleke activiteit, i.c. de törfwinning. Klein peulkes vaan natuurleken oersprunk (pingorewiene, relikte oet de iestije) vint me beveurbeeld op de Veluwe (Uddelermeer).

Polders

Gemaol Cruquius, gebruuk veur 't droeglègke en -hawwe vaan de Haarlemmermeer.

Wie bove gezag ligk e groet deil vaan Nederland oonder de ziespiegel en deit me al sinds de middeliewe aon waterbehier. Toen ouch is me begós mèt 't aonlègke vaan polders: droeggelagte groond dee zoonder waterbehier oonder zouw loupe. Aonvenkelek deeg me dat door droegvallende grun (wadde, kwelders, schorre, slikke) door 'nen diek te umgeve; 't nui land veel daan dèks spontaon droeg of leegsjöppe waor genoog. In de vreugmodernen tied begós me windmeules in te zètte, zoetot me ouch ganse mere (die get deper waore es de vreuger polders) kós droeglègke. Zoe góng dat in Noord-Holland mèt oonder mie de Schermer, Beemster, Wormer en Purmer. Allein 't Haarlemmermeer, wat groeter en gevierleker waor, mós wachte tot de oetvinding vaan 't stoumgemaol in de negentienden iew. Dieselgemaole en elektrische gemaole, wie ouch de gemachineerden aonlègk vaan dieke en damme, maakde de groetsjaolege IJsselmeerpolders (Wieringermeer, Noordoostpolder, Oostelek en Zuidelek Flevoland) meugelek.

Klimaot

Nederland heet, volges Köppen, e Cfb-klimaot, e gemaoteg zieklimaot mèt rege 't gans jaor door. 't Neerslaaggemiddelde ligk roond de 800 mm per jaor. Zieland en Midde-Limbörg zien bezunder droeg; de Veluwe en Zuid-Limbörg zien belaankriek nater es gemiddeld, door de aonwezegheid vaan heuvele. Aon de kös heet me roond de 1600 zonore per jaor, nao 't binneland touw weurt dat minder mèt es deepdepunt 1450 in d'n Achterhook (landelek gemiddelde: 1524). De jaortemperatuur laog tösse 1971 en 2000 op 9,8°C; door 't breujkaseffek ligk dat de lèste jaore hoeger. Kaajdste maond is januari, wermste is juli (aofgoond op de gansen daag).

De weerciefers veur De Bilt (provincie Utrei; standplaots vaan 't KNMI) in de periood 1971-2000 zien de volgende:[6][7]

Maond jan fib mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Jaor
hoegste maximum in °C 15,1 16,9 21,8 26,9 32,0 33,9 34,9 35,3 30,1 26,5 17,7 15,3 35,3
gemiddeld maximum in °C 5,2 6,1 9,6 12,9 17,6 19,8 22,1 22,3 18,7 14,2 9,1 6,4 13,7
daaggemiddelde in °C 2,8 3,0 5,8 8,3 12,7 15,2 17,4 17,2 14,2 10,3 6,2 4,0 9,8
gemiddeld minimum in °C 0,0 -0,1 2,0 3,5 7,5 10,2 12,5 12,0 9,6 6,5 3,2 1,3 5,7
liegste minimum in °C -18,3 -14,6 -13,9 -6,6 -2,5 0,2 4,0 4,4 -0,7 -5,1 -8,9 -13,4 -18,3
neerslaag in mm 67,0 47,5 65,4 44,5 61,5 71,7 70,0 58,2 72 77,1 81,2 76,8 792,9

Levende natuur

Gewoene ziehoond.
Noordse weulmoes.
Grawwe gajs.
Klunkske.
Groete vuurkapel.

Biogeografisch gezeen vèlt Nederland in 't Palearctisch gebeed, boe gans de polair en gemaotegde streke vaan Eurazië bij hure. Caribisch Nederland huurt bij 't Neotropisch gebeed.

Flora

Nederlandse botanici deile 't land dèks in floradistrikte (ouch wel plantegeografische distrikte) in. Väöl plantesaorte, veural de zeldzamer, zien wat Nederland betröf exclusief te vinde in Zuid-Limbörg; dat is 't Zuid-Limbörgs distrik. De flora in de res vaan Nederland is verwanter en kint de volgende distrikte: de Pleistoceen distrikte (op de droeger en hoeger gelege deile vaan 't land), 't fluviatiel distrik (in de stroumdale vaan groete en middelgroete revere, boete de Maos in Zuid-Limbörg), de hafdistrikte (in 't noorde en noordweste) en de duindistrikte (aon de kös). Drei vaan die veer distrikte zien (wie de miervoudege naome al aongeve) wijer verdeild in kleinder distrikte. De zie vörmp 't maritiem distrik. Tot slot oondersjeit me (sinds relatief kort) nog 'n categorie floradistrikte die door minseleke activiteit zien gevörmp: 't urbaan distrik en 't IJsselmeerpolderdistrik. In Nederland zien oongeveer 1400 soorte vaatplante bekind, zoewie nog 600 mossoorte en hoonderde alge.

Käöme

't Gief in Nederland hoonderde soorte koorsmosse (symbiotische kolonies vaan alge en käöme). Ouch zien zeker 4.000 paddesteul bekind.

Fauna

De Nederlandse fauna is veur e groet deil recint: ze heet ziech nao de lèsten iestied gevesteg. Dit is ouch logisch, aongezeen de poolweuste en toendra vaan toen gein biotope vaan groete biodiversiteit zien.

Zoogdiere

In Nederland leve good viefteg oersprunkeleke soorte zoogdiere, es me de gereïntroduceerde soorte mètrekent. 't Euvergroet deil besteit oet knaagdiere, vleermuis en spitsmuis. Groeter soorte dao-entege zien oonder mie de gewoene ziehoond (Phoca vitulina), de broenvès (Phocoena phocoena) en de fóks (Vulpes vulpes). 'n Oondersoort vaan de Noordse weulmoes (Microtus oeconomus arenicola) leef in de Biesbos es respopulatie en is bezunder es endemisch zoogdier in Nederland. Algemein soorte wie de knien (Oryctolagus cuniculus), de brojn rat (Rattus norvegicus) en de zwarte rat (R. rattus) zien oetheims (meh ingebörgerd en daorum koelek nog es exote gezeen). Exote vaan lateren tied zien oonder mie de muskusrat (Ondatra zibethicus), de verwèlderde kat (Felis catus) en de wasbeer (Procyon lotor). Verdwene es inheims dier meh nog presint es daolgas zien d'n toemeleer (Tursiops truncatus), de gewoenen dolfien (Delphinus delphis) en sinds 2011 weer de wouf (Canis lupus).[8][9] Gans verdwene is d'n Europese nerts (Mustela lutreola); vaan d'n Euraziatische lynx (Lynx lynx) is dat oonzeker.[10] Weer ingeveurd zien d'n otter (Lutra lutra)[11] en de bever (Castor fiber).[12]

Veugel

't Aontal veugel in Nederland ligk bove de 200, es me teminste daolgaste mètrekent. De lèste jaore is 't aontal soorte ieder touw- es aofgenome; neet in 't minste doortot 't klimaot aontrèkkeleker weurt veur subtropische soorte wie de bije-eter (Meropus apiaster).[13] Soorte wie de hoesmösj (Passer domesticus) zien door veranderende bouwtrends hendeg trökgeloupe;[14][15] de merel (Turdus merula) is allewijl de mies veurkoumende vogel.[16] De grawwe gajs (Anser anser) is de lèste decennia vaan wintergas nao standvogel gegaange.[17] De raof (Corvus corax) is mèt succes obbenuits oetgezat naotot 'r in Nederland waor oetgestorve. 'ne Spectaculairen doortrèkker is de kroenekraon (Grus grus).[18] Tropische veugel hawwe ziech in 'n urbaan umgeving dèks es exoot, wie de halsbandparkiet (Psittacula krameri)[19][20] en d'n heilegen ibis (Threskiornis aethiopicus).[21][22]

Reptiele, amfibieë en vèsse

Nederland is relatief erm in reptiele, wat ziech liet verklaore oet de kaajdbleujetegheid vaan die diere. Vief soorte herdisse en drei soorte slange zien inheims. Bij die slange geit 't um de rinkslang (Natrix natrix), d'n adder (Vipera berus) en de gladde slang (Coronella austriaca). De slange koume in groete deile vaan 't land veur, meh 't frequintste op de Veluwe en de Drentse zandgrun. De herdisse koume 't mieste veur in Zuid-Limbörg; sommege soorte zien daobove gaaroet neet te vinde. Es exote koume versjèllende sjèldpadde veur, veural de roedwangsjèldpad (Trachemys scripta elegans) en de bietsjèldpad (Chelydra serpentina). De Europese moerassjèldpad (Emys orbicularis) weurt soms es daolgas gezeen.

Amfibieë zien mèt 14 soorte vertrooje, 5 salamanders en 9 kwakkers en padde. De brojne kwakker (Rana temporaria) en de gewoen pad (Bufo bufo) zien de algemeinste. Zeldzaomer zien 't klunkske (Alytes obstetricans) en de geelvuurboekpad (Bombina variegata), welke lèste allein in Zuid-Limbörg veurkump.

In de Nederlandse zeute waters vint me good zesteg soorte vèsse, exote inbegrepe. Daoboete koume nog versjèllende soorte in de Noordzie veur.

Kapelle

Kapelle en motte zien in Nederland mèt hoonderde soorte, meh in d'n twintegsten iew zien ze wel in aontal achteroet gegaange, e perces wat nog ummer wijer geit. Verdwene zien beveurbeeld de roej vuurkapel (Palaeochrysophanus hippothoe) en de zèlvervlek (Boloria euphrosyne); 't duingentiaanbluiwke (Maculinea alcon arenaria) kaom allein in Nederland veur en is noe es oondersoort zelfs gans oetgestorve. Ouch de in Nederland endemische oondersoort vaan de groete vuurkapel (Lycaena dispar batava) is intösse irnsteg bedreig.[23] Zelfs 'n tot veur kort extreem algemein soort wie d'n daagpauwoug (Aglais io) heet las vaan de klimaotverandering.[24]

Natuurbehaajd

De Veluwezoom en de Hoge Veluwe waore in 1930 resp. 1935 de ierste nationaol parke vaan Nederland. Allewijl (2011) gief 't 'rs twinteg, verdeild euver alle provincies boete Flevoland. Ouch de BES-eilen kinne nationaol parke. Daoneve gief 't nog Natura 2000-gebeje. De aonwiezing en oontwikkeling daovaan is nog in volle gaank. Nederland, wat begin negentienden iew bekans compleet oontbos waor, kint väöl nui natuur die bewus veur dat doel is aongeplant. E spectaculair veurbeeld zien de Oostvaardersplasse in Flevoland.

Veur 't natuurbehaajd zien ouch zoegenaomde roej lieste opgestèld vaan verdwene of verdwijnende dier- en plantesoorte. Anno 2011 bestoon in Nederland roej lieste vaan vaatplante, koorsmosse, paddesteul, weikdiere, kapelle, sjiere, bije, vèsse, amfibieë, reptiele, veugel en zoogdiere.

Demografie

Bevolkingsdeechde in Nederland, per wiek of naobersjap; vol roed is 2000 inw./km².

Nederland heet oongeveer 16,7 mieljoen inwoeners en steit daomèt roond de zestegste plaots op de lies vaan len nao bevolking (de exakte plaots kin variëre). Dit gief 'n bevolkingsdeechde vaan 397 inwoeners/km²; mèt 't water neet mètgerekend is dit zelfs 487 km².

Bevolkingsoontwikkeling

De Nederlandse bevolking is in d'n twintegsten iew oongeveer lineair gegreujd mèt get mier es 100.000 lui per jaor. Nao 1950 naom de greuj in relatief ciefers aof, door achterein netto emigratie en trökloupende houweleksvröchbaarheid. Wel heet Nederland vaan de jaore zesteg tot in de jaore nul veural 'n netto immigratie gekind. Allewijl ligk 't greujciefer op 0,39% (eint vaan de liegste op de wereld); 't geboorteciefer ligk op 10,3 per 1.000 (vergeliekbaar lieg), 't sterfteciefer op 8,78 per 1.000. De levesverwachting is 79,55 jao: 76,94 jaor veur manslui en 84,30 jaor veur vrouwlui. De verhajding manslui:vrouwlui is bij de geboorte oongeveer 21:20; bij de ganse bevolking ieder 49:50, door 't groet versjèl in levesverwachting. De hoeg (en stijgende) levesverwachting, 't lieg geboorteciefer en de aofgenome immigratie make tot de Nederlandse bevolking verawwert.

Urbanisatie

De verdeiling vaan de bevolking euver 't land is get oongewoen: oondaanks de hoeg bevolkingsdeechde kint 't land gein stei vaan mier es ein mieljoen inwoeners. Wel make de veer groetste gemeintes - Amsterdam, Rotterdam, D'n Haag en Utrei - mèt nog väöl aander middelgroete stei (boe-oonder Almere, zevende stad vaan 't land), klein stei en versteidelekde dörper deil oet vaan de Randstad, e groet urbaan gebeed in Wes-Nederland boe intösse 7 mieljoen lui woene. De twiede groetste bevolkingsconcentratie vint me in Noord-Braobant, boe oonder mie de vijfde, zesde en negende stad te vinde zien (Eindhove, Tilburg en Breda respectievelek). Aander concentraties zien te vinde in zuidelek Limbörg (Mestreech, Zittert-Gelaen en Parksjtad Limburg), zuidelek Gelderland (Nimwege, Arnhem en Apeldoorn); en Twente (Enschede en Hengelo); de stad Groninge, de achste vaan 't land, vörmp gooddeils allein e steidelek gebeed. In de Nederlandse Ruimdeleke Ordening weurt mèt 't begrip stadsgewes gewèrk.

Etnische verdeiling

Oongeveer 80% vaan de Nederlandse bevolking is etnische Nederlander. Vaan de aander 20% kump gein inkel gróp bove de 2,5% percint oet. De Turke make oongeveer 2,3% percint oet, zoe good wie de (gooddeils geïntegreerde) Indiërs en de Pruse (die veural in Limbörg woene). Marokkane en Surinamers koume op get mier es 2%. De mieste Marokkane zien Berbers; Surinamers zien te verdeile in Creoolse en Hindoestaanse Surinamers. Kleinder gróppe zien Antilliane (sinds 2010 oonder veer veendele verdeild), Chineze en Pole. Spanjole, Italiane en Grieke, die hei oets mèt väöl es gasarbeiers wèrkde, zien gooddeils geremigreerd. Tot slot vint me hei nog klein gemeinsjappe vaan vlöchtelinge.

De Nederlanders hure genetisch gezeen veural tot de haplogróppe R1b (70%) en I (25%). Mèt dat hoeg percentaasj R1b liekene de Nederlanders väöl op de Britte en minder op de Franse en Pruse. Binne de gróp R1b is de subgróp R1b1b2a1 de frequintste.

Taole

't Fries is in Friesland bestuurstaol neve 't Nederlands.
Domkèrk en -torie in Utrei; kathedraol veur de Reformatie, noe protestants.
Merkezmoskee in Deventer.
Hindoeïstische Moeroegantempel in Remunj.

Feitelek is Nederlands de officieel taol vaan 't land, allewel tot dit neet expliciet in de groondwèt steit gesjreve. 't Fries heet 'nen officiële status (erkind volges chapiter 3 vaan 't Europees Handves) in de ganse provincie Friesland en weurt dao op 't platteland nog vrij väöl gesproke. Erkind es streektaole zien 't Nedersaksisch (groof-eweg de provincies Groninge, Drenthe, Euverijssel en gooddeils Gelderland; zuug 't artikel veur 'n perceizer definitie), wat nogal in verval is, en 't Limbörgs in de provincie Limbörg, wat dao nog ummertouw zoewel in de stei es op 't land door lui vaan alle leeftije weurt gesproke. Ouch in 't weste vaan 't land weure dialekte gesproke (in versjèllende graode vaan conservatie), die evels neet weure erkind umtot ze inger mèt de oontwikkeling vaan 't Standaardnederlands verboonde zien.

Op Bonaire sprik me e Papiaments dialek, op Sint Eustatius en Saba huurt me Ingelse dialekte. De volkstaole genete groete maote vaan erkinning; zoe weurt dao oonderwies in 't Papiamento en Ingels gegeve.

Jiddisch en Romani (Zigeundertaol(e)) genete erkinning es taole vaan minderhede. Ze weure evels neet väöl (mie) gesproke; 't in Nederland geworteld Jiddisch dialek moot zoe good wie oetgestorve zien.[25] Aander taole vaan minderhede zien in d'n twintegsten iew mètgebrach, zoewie (Kantonees) Chinees, Turks, Koerdisch, (Maghrebijns) Arabisch, (Riffijns) Berbers, Papiamento, Sranantongo (Surinaams) en (Sarnami) Hindi. Veural Chineze hawwe hun taol generaties laank oonderein aon, Surinamers dao-entege goon in Nederland gawwer euver op 't Nederlands.

Op sjaol liert me ouch vreem taole spreke, in 't bezunder Ingels, wat door de mieste Nederlanders weurt gesproke en verstande, en in minder maote Frans en Duits. Op gymnasia liert me Latien en Aajdgrieks.

Religie

Nederland is de aofgeloupe decennia sterk oontkèrkelek. In 2005 hóng 41% vaan de Nederlanders gein georganiseerde religie aon. Vaan de aandere geit e groet deil mer sporadisch nao de kèrk. Vaanajds evels waor Nederland sterk sociologisch verdeild euver religieus lijne. Katholiek zien ze in de provincies Noord-Braobant (boete 't Land vaan Altena) en Limbörg, in väöl plaotse in Noord-Holland, in sommege plaotse in Zuid-Holland en Utrech, in oostelek Twente (provincie Euverijssel), in 't Riek vaan Nimwege en de Liemers (Gelderland) en in de gemeinte Hulst (Zieland), protestants op de mieste aander plaotse.[26] Dit versjèl is gooddeils oontstande in 't Twelfjaoreg Bestand (zuug oonder): de katholieke deile vaan Nederland laoge toen ofwel in Spaons gebeed, of in lendelek gebeed boe 'ne plaotseleken ambshier 't katholicisme besjermde.

Katholicisme

't Roems-Katholicisme is georganiseerd in de Nederlandse kèrkprovincie. Die is gecentreerd op 't aartsbisdóm Utrei; de aander bisdómme zien Groninge-Leeuwarden, Haarlem-Amsterdam, Rotterdam, Breda, 's-Hertogenbosch en Remunj. Aartsbisjop is op dit momint (2012) Wim Eijk. Heer en Ad Simonis, aartsbisjop-emeritus, drage es einege Nederlanders d'n titel vaan kardinaol.[27] Caribisch Nederland vèlt oonder 't bisdóm Willemstad. In Nederland is daobij de aajd-katholieke kèrk oontstande, die wel get vaan 't anglicanisme heet; ze heet allewijl good 5.000 lede.

Protestantisme

't Protestantisme in Nederland vertegewoordeg veural de traditie vaan 't calvinisme; lutheraanse gemeinsjappe zien mer klein. Vaanaof de zeventienden iew meh veural in de negentienden en twintegsten iew heet 't väöl sjismata en aofsjeiinge gegeve, die tot 'n ooneuverziechteleke versplintering vaan 't kèrklandsjap leide. Zoe veel 't calvinisme in de negentienden iew oeterein in hervörmde en gerifformeerde, wat daoveur eigelek 'tzelfde had beteikend. Sinds 2004 evels zien väöl genoetsjappe (hervörmde, gerifformeerde en lutheraanse) gefuseerd tot de zoegenaomde PKN (Protestantse Kèrk in Nederland).
 Genoetsjappe of gemeintes zien te sortere nao theologische oriëntatie, in de ierste plaots in orthodox en vrijzinneg. Binne de orthodoxe vint me ouch nog 'ultra-orthodoxe' gemeinsjappe die me bevindelek gereformeerd neump (geconcentreerd in 'ne strook vaan Rijssen, gemeinte Rijssen-Holten, euver Midde-Nederland tot in Zieland). In de PKN zien alle theologische hoofgróppe verzameld, meh vrijzinnege zitte dèkser in de PKN en (streng-)orthodoxe zien (väöl) dèkser boete de fusiekèrk gebleve.
 't Protestantisme organiseert ziech neet zoe hiërarchisch wie 't katholicisme; centraol euverlègk binne e genoetsjap vint plaots in de synood. De veurgenger weurt dominee geneump; dit is e typisch Nederlands woord.

Aander christeleke riechtinge

't Gief ouch klein christeleke genoetsjappe, aofkomsteg oet Amerika en dèks mèt oppervlekkege euvereinkomste mèt 't protestantisme. De Mormone höbbe 'n klein 8.000 lede[28] en höbbe 'nen tempel in Zoetermeer.[29] De Jehova's getuiges zien mèt good 30.000.[30] De Zevendendaagsadventiste höbbe oongeveer 5.000 aonhengers in Nederland zelf[31] en 'n aonzeenlek aontal lede in Caribisch Nederland.

Islam

De historie vaan d'n islam in Nederland leep laank parallel aon de historie vaan Nederlands-Indië. 'Nederlandse' moslims waore dèks Indische studente en aander immigrante. Pas mèt de groetsjaolege immigratie vaan Marokkaonse en Turkse gasarbeiers (en hun femilies, later) kaom dao veranderin in. De ierste moskee woort in 1956 in D'n Haag gestiech;[32] allewijl gief 't 'rs e paar hoonderd. De mieste moslims hure bij de soenniete; aleviete, sji'iete, salafiste en Ahmedijne (de stiechters vaan die ierste moskee) zien in de minderheid. 't Aontal moslims löp tege 't mieljoen. Vaan hun is mer good 1% vaan otochtoon aofkóms; wijer zien 't oonder mie Turke, Marokkane, Indiërs, Hindoestaanse Surinamers, Somaliërs en Bosniërs.

Joededóm

't Joededóm in Nederland, wat tösse 30.000 en 40.000 aonhengers kint, is geconcentreerd in Amsterdam en Amstelveen. Dao vint me versjèllende genoetsjappe, zoewel orthodox es conservatief en liberaol, wie ouch koosjer winkele. Gemeinsjappe boete de hoofstad zien miestal liberaol of neet-religieus vaan aard.

Dharmische en Chinees religies

't Hindoeïsme weurt gooddeils door Hindoestaanse Surinamers aongehaange; de hindoes zien in Nederland mèt oongeveer 250.000. 't Boeddhisme heet in Nederland mier aonhengers oonder otochtone es oonder allochtone; väöl vaan die boeddhistische allochtone zien Chineze. Chineze in Nederland haange ouch dèks 't taoïsme of aander Chinees religies aon.

Cultuur

Erfgood en monuminte

Vief meules bij Kinderdijk, deil vaan de Werelderfgoodlies.

Nederland is mèt nege insjrievinge vertegewoordeg op de Werelderfgoodlies vaan de UNESCO; de mieste vaan die insjrievinge zien cultureel. 't Betröf hei Schokland en umgeving (gemeinte Noordoostpolder), de Stèlling vaan Amsterdam (versjèllende locaties in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrei), de binnestad vaan Willemstad (Curaçao), de Meules vaan Kinderdijk (gemeinte Nieuw-Lekkerland), 't Woudagemaal (gemeinte Lemsterland), de Beemsterpolder, 't Rietveld-Schröderhoes (gemeinte Utrei, zuug oonder veur 'ne foto) en de Grachtegordel vaan Amsterdam. 't Eineg natuurmonumint op de lies is de Waddezie.[33]

Nederland erkint ouch zoegenaomde rieksmonuminte. Daovaan gief 't 'rs in 't land intösse good 64.000.[34] De gemeinte Amsterdam heet mèt (anno 2011) 7512 rieksmonuminte mier es 10 percint in han;[35] Mestreech volg es twiede mèt 1685.[36] Op lieger niveau erkinne provincies en gemeintes ouch monuminte.[37]

Neve inkel gebouwe beheujt de wèt ouch stads- en dörpsgeziechter.[38]

Beeldende kuns

Sjèlderkuns

Johannes Vermeer, Jóng vrouw die 'n breef leus.

Nederland heet ziech 'ne groete naom gemaak in de sjèlderkuns. In de middeliewe mós me de Zuideleke Nederlen dao-in nog veur ziech laote, al had 't gebeed eine geniale sjèlder: Jheronymus Bosch (ca. 1450-1516), 'ne religieuze sjèlder. In d'n tied vaan de Republiek (veural de zeventienden iew, dee me ouch daoveur in Holland de gouwe iew neump) woorte veural Hollandse sjèlders wereldbekind. Rembrandt van Rijn (1606?-1669), meister vaan 't clair-obscur, Johannes Vermeer (1632-1675), meister vaan de leechinval oet lestege heuk, en Jan Steen (1625?-1679) zien allein mer de bekindste. Ind negentienden iew kaom de Haagse Sjaol op, 'n gróp landsjapssjèlders, en waor d'n impressionis Vincent van Gogh (1853-1890) actief. In 't modernisme leep 't land veurop mèt De Stijl, 'n gróp kunstenere die radicaal geometrische abstractie veur ouge hadde; vaan hun is Piet Mondriaan (1872-1944) de bekindste. Theo van Doesburg (1883-1931), ouch lid vaan de gróp, deeg Nederland kinnesmake mèt 't dadaïsme. Nao d'n oorlog waor Nederland, mèt Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille; 1922-2010) en Karel Appel (1921-2006), eint vaan de centra veur de Cobra-beweging.

Beeldhouwkuns

Romaanse beeldhouwkuns in Nederland beperk ziech gooddeils tot ornaminte in kèrkgebouwe. In Limbörg waor zoe eine Heimo (fl. 1170-1180) actief, nao wee me 'n Heimo-sjaol heet besjreve. Groete meisters oet de gotiek wie Claus Sluter (1350-1406) wèrkde veural boete de Nederlen, in Duitsland. Euver 't algemein steit de beeldhouwkuns in die daog nao Duitse, Franse of Vlaamse trends. In 't prèl begin vaan de renaissance waor in Limbörg Jan van Steffenswert (veur 1465-nao 1530) actief (veurbeelder in versjèllende kèrke in 't Maosland); ouch bekind woorte de koerbenk in Dordrech (Groete Kèrk). In de 'gouwen iew' haolde me dèks Vlaominge nao Nederland veur beeldhouwwerk (Jacob Colijns de Nole [1535-1601], Rombout Verhulst [1624-1698]). Daonao sleep de beeldhouwkuns in; pas in d'n twintegsten iew kaom ze weer op mèt figure wie Hildo Krop (1884-1970). 'n Belaankrieke patrones vaan de modern beeldhouwkuns is keuningin Beatrix.

Architectuur

Rietveld-Schröderhoes in Utrech.

'n Inkel Karolingisch gebouw is bewaord gebleve, 't bèste veurbeeld is de zaolkèrk vaan Lemieësj (gemeinte Vols). Romaanse gebouwe zien in Nederland liegfrequint; Limbörg beit hei-op 'n oetzundering (prominente veurbeelder in Remunj, Zöstere en Mestreech). De gotiek is wel euveral in 't land te vinde: zoe heet de Braobantse gotiek, oontstande in de zuideleke Nederlen, veurnaom vertegewoordegers in oonder mie Den Bosch, Dordrech en Middelburg. De bleuj vaan de börgerleke cultuur in de zeventienden iew vint me trök in 't Hollands classicisme (de barok, stijl vaan de contra-reformatie, moot me in Nederland neet zeuke), bij oonder mie Jacob van Campen (1596-1657); Paleis op d'n Dam, Amsterdam; Paleis Noordeinde, D'n Haag) en Pieter Post (1608-1669; oonder mie 't Raodhoes vaan Mestreech). In de negentienden iew regeerde ouch hei neoclassicisme en néo-grec (Winkel vaan Sinkel in Utrech); later kaom de neogotiek op. Deze stijl woort veural gebruuk bij katholieke kèrkgebouwe (sinds 1848: Katholieke Renaissance), meh Pierre Cuypers (1827-1921), de veurnaomste Nederlander dee deze stijl touwpasde, kreeg ouch opdrach tot o.m. 't Rieksmuseum in Amsterdam. Wie in de beeldende kuns braoke ouch in de architectuur de ideeë vaan De Stijl door: bekind woort veural Gerrit Rietveld (1888-1964; Rietveld-Schröderhoes in Utrech). Aander naome oet 't modernisme zien Willem Dudok (1884-1974; Raodhoes vaan Hilversum) en Hendrik Petrus Berlage (1856-1934; Beurs in Amsterdam). Nao d'n oorlog woorte Piet Blom (1934-1999; structuralistische gebouwe wie zien Kubushoezer in Rotterdam en Helmond) en Rem Koolhaas (*1944; ouch väöl gevraog in 't boeteland) bekind. E consortium boetelandse architecte deeg Nederland in 1994 via 't Groninger Museum (Groninge) mèt 't postmodernisme kinnes make.

Film

In vergelieking mèt de naoberlen heet de Nederlandse film laank neet väöl veurgestèld. Veur e deil is dit te verklaore oet de relatief inge merret dee e land vaan 16 miljoen lui en 'n taol mèt 22 miljoen sprekers beie. 'ne Pioneer waor Joris Ivens (1898-1989), meker vaan dèks politiek geëngageerde documentaire. 'ne Wijere veuroorlogse film mèt succes waor Boefje oet 1939. Nao d'n oorlog kaom 't genre op gaank mèt de films (wie Ivens veural documentaire) vaan Bert Haanstra (1916-1997). Nog bekinder woort Paul Verhoeven (*1938), dee neet allein in Nederland väöl succes had mèt Turks Fruit, meh ouch in Amerika bekind woort. Dick Maas (*1951) zörgde veur horrorfilms. De Nederlandse filmindustrie reik edersjaor de Gouwe Kaver oet.

Muziek

Jan Pieterszoon Sweelinck.

Gecomponeerde muziek

In de gecomponeerde muziek heet Nederland neet de rol kinne speule die 't in de sjèlderkuns späölt. Vaan de Nederlandse polyfoniste kaome 'rs mer e paar oet de Noordeleke Nederlen. De belaankriekste en alzeleve mies invloodrieke componis oet Nederland is Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), dee klaveermuziektradities oet gans Europa bijeinbrach en euver zien lierlinge verspreide. De hoegbarok is vertegewoordeg in Unico Wilhelm van Wassenaer (1692-1766), dee zien wereldbekinde Concerti Armonici 240 jaor laank oonterech aon Pergolesi zien touwgesjreve. Roond 1900 waor Alphons Diepenbrock (1862-1921) actief, dee vocale muziek in d'n trant vaan Mahler sjreef en dee lèste ouch heet beïnvlood. Prominente moderniste waore Matthijs Vermeulen (1888-1967; veural bekind mèt symfonieë in de vrij atonaliteit) en Willem Pijper (1894-1947; 'ne neoclassicus, wie de mieste Nederlandse componiste oet zienen tied Frans georiënteerd). Nao d'n oorlog kaom 'n bleujende improvisatiescene op, dee wèrk op de grens vaan moderne jazz en gecomponeerde muziek, mèt figure wie Willem Breuker (1944-2010) en Mischa Mengelberg (*1935). Louis Andriessen (*1939) maakde internationaal naom mèt minimal music dee door Stravinski is beïnvlood.

Volksmuziek

Nederlandse volksmuziek is veur e groet deil historisch, dat wèlt zègke tot de tradities die veur folkloriste intrèssant zien, al in de negentienden iew bekans stèlvele. 't Gief väöl zaankbeukskes oet vreuger tije, die evels miestal allein de tekste geve en gein wijsaonduidinge höbbe. Door intensief oonderzeuk lök 't miestal de melodie bij de teks te vinde.[39] Volksleedsjes die in Nederland in de negentienden en twintegsten iew nog woorte opgeteikend, zien gemeinelek tonaol en in majeur. Oetzunderinge beeje Volendam[40] (gemeinte Edam-Volendam, Noord-Holland) en Hoogeloon[41] (gemeinte Bladel, Noord-Braobant), boe me nog nao d'n oorlog mineur-melodieë kós opteikene. Instrumentaal tradities concentrere ziech roontelum de trèkzak en de blaosmuziek, instruminte die in de negentienden iew binnekaome. Op Terschelling (provincie Friesland) heet me evels awwer muzikaal tradities behawwe (volks vioolspeul). De blaosmuziek is populair gebleve in Friesland (vasteland) meh veural in Limbörg, boe eder groeter dörp wel 'n famfaar of hermenie heet. Veural in Limbörg ouch besteit 'n levendege zaankcultuur roond de vastelaovend.

Populaire muziek

Peter Koelewijn.

De rock 'n roll voont in Nederland al snel naovolging, veural bij zoegenaomde indorockers. De beatmuziek sloog ouch aon (Golden Earring), zoe good wie de progressieve rock (Focus). In Volendam oontstoont de Palingpop (The Cats, BZN), die sterk op Europese amusemintsmuziek trökgreep. Al in 1960 begós Peter Koelewijn (*1940) popmuziek in 't Nederlands te make, meh 't zouw nog tot roond 1980 dore ietot dat algemeiner woort. Wel kaom ind jaore zesteg al zenger Boudewijn de Groot (*1944) op, dee geïnspireerd waor door 't chanson en Bob Dylan. Begin jaore 1980 waor Doe Maar mèt ska en reggae in de landstaol oongekind populair. Me begós toen ouch in 't dialek te zinge (Normaal, Janse Bagge Bend). Zoewel popmuziek in de standaardtaol (Bløf, Marco Borsato [*1966]) es in de streektaol (Rowwen Hèze, of in allebei, wie Skik en De Kast) raakde obbenuits populair midde jaore 1990. In dat decennium kreeg Nederland ouch 'n reputatie mèt dance: gabber, Eurohouse en later trance (DJ Tiësto [*1969], Armin van Buuren [*1976]). Hiphop, miestal in 't Nederlands, begós in de jaore tachteg (Osdorp Posse) en woort groet in de jaore 2000.

'n Gans aander populair traditie is 't levesleed, ouch wel smartlap geneump, wat ziech veur d'n oorlog bij amusemintszengers oet operatradities oontwikkelde. Willy Derby (1886-1944), Mary Servaes (Zangeres zonder naam; 1919-1998) en André Hazes (1951-2004) woorte dao bekind mèt, zoe good wie de producinte Johnny Hoes (1917-2011) en Pierre Kartner (*1935). 't Levesleed is dèks ing verboonde mèt de Duitse schlagertraditie (die in Nederland ouch good bekind is) en flirt allewijl soms ouch mèt de popmuziek (Jan Smit [*1985]). E zier volks subgenre vaan 't levesleed steit bekind es piratemuziek.

Literatuur

In de middeliewe woort de mieste Nederlandse literatuur in Braobant en Vlaandere geproduceerd, meh Heinric van Veldeke (ca. 1128-1190) brach 'nen tied in Mestreech door. De zuideleke rederiekerstraditie sloog ind middeliewe euver nao Holland; Joost van den Vondel (1587-1679) en P.C. Hooft (1581-1647), twie vaan de groetste sjrievers oet de zeventienden iew, greujde drin op. Ouch Constantijn Huygens (1596-1687) en Gerbrand Andriaenszoon Bredero (1585-1618) woorte bekind. Oet d'n achtienden iew is de breefroman Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhardt vaan belaank. De groetste sjriever oet de negentienden iew waor Multatuli (Eduard Douwes Dekker; 1820-1887); vaanaof 1880 bleujde de poëzie bij de Tachtegers. Roond 1900 trok Louis Couperus (1863-1923) de aondach mèt zien rieke fin de sièclestijl, boemèt Ferdinand Bordewijk (1884-1965, nui zakelekheid) wouw aofrekene. Tegeliek mèt häöm waor Martinus Nijhoff (1894-1953) actief, de groetste Nederlandsen diechter oet de twintegsten iew. Nao d'n oorlog kaome de 'groete drei' op: Willem Frederik Hermans (1921-1995, beïnvlood door Sartre), Gerard Reve (1923-2006) en Harry Mulisch (1927-2010). Ouch Jan Wolkers (1925-2007) en Hella Haasse (1918-2011) trokke in dezelfden tied de aondach. De poëzie vaan deen tied is veur e good deil bepaold door de Vieftegers.

Media

Groetste gezèt in Nederland is De Telegraaf, mèt e sterk populair karakter en 'n rechse oriëntatie. Aander daagblajer zien De Volkskrant (links en maoteg populair), NRC Handelsblad (oonaofhenkelek en elitaristisch), Algemeen Dagblad (populair en regiogeriech) en Trouw (vrijzinneg-christelek); daoneve gief 't nog get kleinder gezètte en gans get regionaol daagblajer.

Bij de publieke radio en de televisie is e systeem vaan umroopvereineginge vaan krach, wat uniek veur Nederland is. 't Hèlt in tot ideologisch gekleurde umreup (beveurbeeld de socialistische VARA, de katholieke KRO en d'n orthodox-protestantsen EO) same hunne zendtied verdeile euver de besjikbaar radio- en tv-kenale. Radio-oetzendinge gief 't in Nederland al sinds 1919, tv-oetzendinge sinds 1951. Me kint (sinds 1989) ouch versjèllende commercieel radio- en tv-kenale.

Oonderwies en weitesjap

Academiegebouw in Leiden, hoofkerteer vaan de ajdste (1575) universiteit in Nederland.

Nederland kint lierpliech vaan 't viefde tot 't zestiende jaor. Gemeinelek zoe vaan 't veerde tot 't twelfde jaor doorlöp 't keend de basissjaol, daonao volg 't voortgezat oonderwies, wat ziech vertek in vmbo (beroopsoonderwies), havo en vwo (wetensjappelek oonderwies). Vervolgopleiinge veur die drei zien respectievelek mbo (middelbaar beroopsoonderwies), hbo (hoeger beroopsoonderwies) en universiteit. Nederland tèlt veertien gesubsidieerde (twie in Amsterdam, wijer in Groninge, Enschede, Utrei, Wageningen, Nimwege, Delft, Leiden, Rotterdam, Tilburg, Eindhove en Mestreech en 'n Ope Universiteit) en vief erkinde universiteite (veur 't bedriefsleve: Nyenrode in Breukelen en Nimbas in Tilburg/Eindhove; of speciaal veur 'n levesvisie: theologische universiteite in Kampen, Apeldoorn en de Universiteit veur Humanistiek in Utrei). Nederland kint de zoegenaomde vrijheid vaan oonderwies, wat de ruimde gief veur veural basissjaole en middelbaar sjaole op confessionele of oonderwiesfilosofische groondslaag.

De Nobelpries is versjèllende kiere aon 'ne Nederlander oetgereik; bekinde laureaote zien Jacobus Henricus van 't Hoff (chemie, 1901), Johannes Diderik van der Waals (natuurkunde, 1910), Heike Kamerlingh Onnes (natuurkunde, 1913), Jan Tinbergen (economie, 1969), Paul Crutzen (chemie, 1995) en Gerardus 't Hooft en Martinus Veltman (natuurkunde, 1999). Groete Nederlandse wetensjappers oet vreuger tije zien Christiaan Huygens (1629-1695), Anthoni van Leeuwenhoek (1632-1723) Jan Swammerdam (1637-1680) en Herman Boerhaave (1668-1738). De bekindste Nederlandse filosofe zien Desiderius Erasmus (1467?-1536) en Baruch d'Espinoza (1632-1677).

Sport

Nederlands voetbalèlftal op 't WK vaan 1974, veur de finale tege Wes-Duitsland.

De populairste sport is ouch in Nederland 't voetbal. Dit weurt in alle deile vaan 't land op amateurbasis gespäöld. Ouch bestoon twie professioneel divisies veur de maanslui (Ieredevisie (hierevoetbal) en Jupiler League) en 'n klein veur de vrouwlui. 't Nederlands hierevoetbalèlftal huurt bij de bèste vaan de wereld meh is nog noets kampioen gewees. De populariteit en prestaties vaan 't vrouwluivoetbal blieve in Nederland evels achter. D'n aandere nationale sport is sjtaatse, wat in Nederland mier weurt gedoon es boe ouch op de wereld. 't Is 't populairste in Friesland; wijer geneet 't ouch populariteit in Euverijssel en de Hollande. Körfbal, bekaans exclusief in Nederland gespäöld, is in 't weste en midde vaan 't land populair. Hockey is geleef oonder de elite; de Nederlandse hockeyclubs en nationaol èlftalle (maanslui en vrouwlui) hure bij de wereldtop. Fietserenne is 't bekindste in Noord-Braobant en Limbörg. Ouch in 't zwumme, judo, volleybal en in de peerdssport höbbe de Nederlanders naom gemaak.

Nederland in internationaal verband

Nederland is sinds de opriechting lid vaan de Europese Unie, de Raod vaan Europa, de Vereinegde Naties, de NAVO, de OESO, de WTO en EURATOM. Al sinds 1944 besteit de Benelux, e samewèrkingsverband (oersprunkelek douane-unie) tösse Nederland, 't Belsj en Luxemburg.

In Nederland zien d'n Internationale Straafhof en de Joegoslavië-tribunaal gevesteg. Twie veurnaom verdraoge veur de EU woorte in de jaore negenteg in Nederland geslote: 't Verdraag vaan Mestreech en 't Verdraag vaan Amsterdam.

Historie

De Republiek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen.

Nederland woort in de prehistorie door versjèllende volker bewoend. Tot roond 't jaor 600 veur Christus woende dao Kelte. Toponieme wie Nimwege (Noviomagus) zien vaan Keltischen oersproonk. Vaanaof oongeveer 600 veur Christus vestegde de Germane ziech in 't noorde; 't zuie vaan 't land bleef langer door Kelte bewoend.

Roond d'n tied vaan Caesar ziene bellum gallicum woort ouch 't zuie vaan Nederland, tot aon de Rien, vereuverd. In 69 kaome de Batave oonder Julius Civilis in opstand tege de Romeine; oeteindelek mislökde dit. Plaotse in de Romeinsen tied gestiech zien oonder mie Mestreech (Trajectum ad Mosam), Heerle (Coriovallum) en Utrei (Trajectum).

In de vreug middeliewe, wie de Groete Volksverhuizinge veurbij waore, woort Nederland bewoend door Frieze, Fraanke en Sakse. Dees stamme woorte de drei bevolkingsgróppe vaan Nederland. De Frankische keuning en later keizer Sjarel de Groete vereuverde de rieke vaan de Sakse en de Frieze, boemèt Nederland veur 't ies in ei riek kaom te ligke. Nao 't Verdraag vaan Verdun kaom bekaans 't gans gebeed in 't Duits Riek te ligke.

In de vieftienden iew verkrege de hertoge vaan Bourgondië 't groetste deil vaan de Nederlen. Later kraog Sjarel V al dees gebede in han. Oonder zienen opvolger Filips II, keuning vaan Spaanje, kaome de Nederlen in opstand. Vaan 1568 tot 1648 veurde me d'n Tachtegjaoregen Oorlog. In 1648 erkinde de Spaonse keuning de Nederlen es oonaofhenkeleke staot. Allein de noordeleke Nederlen woorte oonaofhenkelek; de grens leep oongeveer geliek mèt die vaan noe. Allein Limbörg waor mer gedeiltelek in Nederlandse han. Nao 't nui laand woort mèt Republiek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen verweze.

Nederland waor in de zeventienden iew, dee me daorum in de Nederlandse historie de gouwen iew neump, ein vaan de mechtegste staote vaan Europa. De spanning mèt Ingeland leverde 'n aontal oorloge op. Nederland vereuverde inkel kolonië: Ceylon, Suriname, Curaçao, Kaap de Gooj Hoop en deile vaan Oosindië. In 1672 woort de Republiek door Fraankriek, Ingeland, Kölle en Munster tegeliek aongevalle. Vaanoet Holland en Zieland, die neet bezat waore, woort 't laand laankzaam trökvereuverd.

In 1795 woort Nederland door de Franse bezat en umgeduip tot Bataafse Republiek, wat vaanaof 1806 't Keuninkriek Holland hètde en vaanaof 1810 es integraal deil vaan 't Frans Keizerriek wijergóng. In 1813 woort Nederland bevrijd en in e prinsdom veraanderd. Vaanaof 1815 waor 't e keuninkriek, in 't begin mèt 't modern Belsj en Luxemburg; 't Belsj sjeide ziech in 1830 aof, wat Nederland in 1839 erkós en rizzelteerde in de deiling vaan Limbörg en Luxemburg. In 1848 woort begonne mèt e democratisch gekoze parlemint; algemein kiesrech woort evels pas in 1919 veur manslui en in 1922 veur vrouwlui ingeveurd.

In d'n Ierste Wereldoorlog bleef Nederland neutraal. In d'n Twiede Wereldoorlog veel Nazi-Duitsland 't laand op 10 mei 1940 binne. Vaan 1944 tot 1945 woort Nederland weer bevrijd. Datzelfde jaor verklaorde Nederlands-Indië ziech oonaofhenkelek es Indonesië. Tot 1949 voch Nederland dit aon mèt koloniaol oorloge die me politioneel acties duipde.

Zuug ouch

Note

  1. Ouch Limburg, Lèmburg; variant mèt ö is Mestreechs, 't dialek vaan 't artikel.
  2. CBS - Jaorciefers werkgelegeheid
  3. CBS - Historische inflatieciefers
  4. AD.nl - Nederland staat zware aardbeving te wachten
  5. De Standaard Online - 'België staat zware aardbeving te wachten'
  6. Gemiddeldes veur De Bilt
  7. Extreme veur De Bilt
  8. Nu.nl - Vrijwel zeker wolf in Nederland gezien
  9. Natuurmonumenten - Is de wolf welkom?
  10. Waarneming.nl - Lynx lynx in de lèste twinteg jaor
  11. Waarnemingen UR - Monitoring herintroductie van de otter
  12. Rijksuniversiteit Groningen - Dissertaties - Return of the beaver to the Netherlands : viability and prospects of a re-introduced population
  13. Vogelbescherming Nederland - Bijeneter
  14. SOVON Vogeloonderzeuk - Hoesmösj
  15. Vogelbescherming Nederland - Huismus
  16. Vogelbescherming Nederland - Merel
  17. Vogelbescherming Nederland - Grauwe gans
  18. SOVON Vogeloonderzeuk - Kroenekraon
  19. SOVON Vogeloonderzeuk - Halsbandparkiet
  20. Vogelbescherming Nederland - Halsbandparkiet
  21. SOVON Vogeloonderzeuk - Heilegen ibis
  22. Vogelbescherming Nederland - Heilige ibis
  23. Roej Lies vaan kapelle
  24. Nu.nl - Dagpauwoog profiteert van normale winter
  25. Westelek Jiddisch bij Ehtnologue.com. Me heet 't euver 'n wereldwij populatie vaan mer 5.400 lui, verdeild euver versjèllende len in Wes-Europa.
  26. Religies in Nederland bij de volkstèlling vaan 1849
  27. RKK.nl - Eijk kardinaal
  28. 'Nederland' op de website vaan de Kèrk vaan de Heilege vaan de Lèste Daog
  29. Website euver Tempele vaan de Mormone (N.B.: steit boete Nederland bekind es The Hague Temple)
  30. Anoniem (2010): Jaarboek van Jehovah's Getuigen 2010, Wachttoren-, Bijbel- en Traktaatgenootschap, New York; geciteerd op nl:Jehova's getuigen
  31. Website Adventiste Nederland
  32. Volkskrant.nl - Haagse villa met een minaret wordt 50
  33. Nederland bij d'n UNESCO
  34. Alle rieksmonuminte in Nederland
  35. Rieksmonuminte in de gemeinte Amsterdam
  36. Rieksmonuminte in de gemeinte Mestreech
  37. Monumenten.nl - Welke soorten monumenten zijn er?
  38. Cultureel erfgoed - Stads- en dorpsgezichten
  39. Liederenbank.nl, 'n site die dao-aon is gewijd
  40. Repertoire vaan Trijntje Steur-Tuip oet Volendam, ingezónge in 1956 en in 't bezunder dit leed
  41. Repertoire vaan Harrie van Beers oet Hoogeloon, ingezónge in 1978; in 't bezunder dit leed

Externe link

Lenj in Europa
Albanië · Andorra · Armenië¹ · Azerbeidzjan¹ · Belsj · Bosnië en Herzegovina · Bulgarieë · Cyprus¹ · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Georgië¹ · Griekelandj · Hongarieë · Ierlandj · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Liechtenstein · Litouwe · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Oekraïne · Oesteriek · Pole · Portugal · Roemenië · Ruslandj¹ · San Marino · Servië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Turkieë¹ · Tsjechië · Vaticaansjtad · Vereineg Keuninkriek · Wit-Ruslandj · Zjwaede · Zjwitserland
Betwis of neet-erkèndj: Abchazië¹ · Hoeg-Karabach¹ · Kosovo · Naord-Cyprus¹ · Transnistrië · Zuud-Ossetië¹
Aafhenkelike gebejer: Akrotiri en Dhekelia¹ · Faeröer · Gibraltar · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Eilandj Man · Sjpitsberge
1. Dit landj lik gedeiltelik of gans in Azië meh weurt óm cultureel en historische raejes bie Europa ingedeild.

Sjabloon:Link FA

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederland&oldid=331095"