Romeins Riek: Versjèl tösje versies

← Gank nao de veurige diff Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 17 okt 2011 12:54

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Dees kaart liet zien wie 't Romeins Riek oetzäög umstreeks 395 met de belaankriekste stei. Dit waore vrijwel de oongewijzigde grenze vaan 60 tot ca. 395. Allein Dacië (huideg Roemenië) en Mesopotamië maakde tösse 100 en 200 nog kort deil oet vaan 't riek

't Romeins Riek (Latiens: Imperium Romanum) waor 'ne staot dee oonstoont roond 't begin vaan de jaortelling en oeteindelek in 395 weer oeteinveel. 't Riek strèkde ziech oet roond de Middellandse Zie en umvatte ouch Wes-Europa boete Ierland en Scandinavië. 't Waor de opvolger vaan de Romeinse Rippubliek en had Rome es zetel vaan de mach.

Oersprunk en oetbreiing

't Versjèl tösse de Rippubliek en 't Riek waor veurnamelek 'n polletieke. De Romeinse staat is oontstande oet de stadsstaot vaan Rome in de landstreek vaan Latium in Italië, volges de legende gestiech in 753 v. Chr. door Romulus en Remus.

Nao 'n aontal (groetendeils legendarische) keuninge woort de stad 'n rippubliek mèt 'n formidabel oorlogsmesjien en e good georganiseerd systeem vaan instèllinge en wètte. In e paar iewe woort Italië vereinig oonder Romeinse leiing. Dit gebäörde door boondgenootsjappe aon te goon mèt buurvolke meh ouch door aggresieve oetbreiingsoorloge. Vaanoet Italië veroverde Rome 't gans gebeed vaan de Middellandse Zie. Iers waor Carthago aon de beurt. Vervolges woorte de hellenistische staote in 't ooste en zuid-ooste vaan de zie oonderworpe. Tegeliekertied kaom ouch Wes-Europa oonder Romeins gezag. 't Riek woort daodoor zoe groet tot de rippublikeinse strukture neet mie genóg waore. D'r voond 'ne reurige euvergaank nao e keizerriek plaots.

Julius Caesar en Augustus stiechte zoe e riek wat oonder keizer Trajanus zien groetste umvaank zouw bereike. 't Reikte toen vaan Sjotland tot aon Mauretanië, vaandao tot aon de Soedan, de Iraanse hoegvlakte, via Georgië, de Krim, langs de Donau en Rien tot aon de Hollandse kös.

Bestuur

In dit gigantisch riek woorte väöl taole gesproke, meh twie taole waore vaan algemein belang: 't Latien in 't weste en 't Grieks in 't hellenistische ooste. De bestuurders en intellecteel elite spraoke alletwie de taole es lingua franca.

De Romeine behierste dat groet gebeed door 'n "verdeil en heers" polletiek. Sommege börgers die loyaal mètwerkde kraoge 't fel begeerd Romeins börgerrech. Merkweerdeg in dat verband is de slouw meneer boe-op de Romeine mèt cultuur en godsdeens umginge: de Romeine naome de "nui" gode vaan ingelijfde volker mekelek op in hun Pantheon en zoelang es me de keizer (Rome) mer erkinde (en de bijbehurende pliechte vervölde) kós m'n weijer met de eige cultuur en godsdeens neve aandere leve. Neve e superieur leger is dit de groondslaag veur de "Pax Romana" dee toch iewelaank 'n zeker rös brach en de handel en wetensjap bevorderde. De Romeine wiste de theoretische basis, gelag door de Grieke, door hun groet pragmatisme te benötte en stoon bekind es de ierste ech gooj organisators of, zoe g'r wèlt, de ierste groete opportuniste.

Late periode

Door 't enorm gebeed dat 't Riek bestreek woort 't steeds lesteger um dit es 'n einheidsstaot te besture, veural umtot de versjèllende provincies oeteinloupende behooftes en probleme hadde die versjèllende aonpak nudeg hadde. Roond 't jaor 300 woort daorum 't Riek bestuurlek verdeild in e Griekstaolig oostelek deil en Latienstaoleg westelek deil. De bedoeling waor tot 't riek nao boete touw es 'n einheid zouw blieve functionere oonder ein inkel regering, meh intern en daan veural op militair-defensief, ikkenomisch en belasting gebeed, zouwe de twie deil zoeväöl meugelek ziechzelf mote zien te verzörge. Nao verloup vaan tied evolueerde dit systeem netuurlek tot 'n de facto verdeiling. In 330 woort door keizer Constantien de Groete ouch nog de hoofstad verplaotst vaan Rome nao Byzantium in het ikkenomisch en militair belaankriek oostelek deil. Byzantium woort umgeduip tot Nova Roma, meh waor al snel beter bekind es Constantinopel. In 395 waor 't riek definitief oeteingevalle in e westelek en 'n oostelek deil. Constantinopel bleef de oonbetwiste hoofstad vaan 't oostelek deil meh in 't weste wisselde de hoofstad inkel kiere. Dit gaof ouch de oonzekere toowstand in 't Wes-Romeinse Riek aan. Nao Rome woort achtereinvolges Milaan, Trier en Ravenna hoofstad vaan 't Wes-Romeinse Riek.

De koms vaan 't christendom beteikende 'n groete umwinteling veur 't riek. Nao aonvaankelek zwoer vervolginge vaan de christene umtot zie gein goddeleke ier aan de keizer en de Romeinse gode wouwe bewieze, woort 't christendom door Constantien in 312 erkind en door Theodosius I in 392 zelfs tot staotsgodsdeens verheve. Toen waore de rolle umgekierd en braoke veur neet-christene zwoer tije aon. Ouch de hajding vaan de börgers tegeneuver 't leger veranderde. M'n voont 't veur christene neet winselek um in 't leger of veur de staat te wèrke. 't Riek ging daorum wie langer wie mie vertrouwe op vreemde (Germane) in belaankrieke posities in 't leger. Dit leide tot groete polletieke complicaties die tot de oondergaank vaan het westelek deil leide in 476 mèt de val vaan de hoofstad Ravenna.

't Oostelek deil (wat in de Middeliewe gewoen oonder Romeins Riek bekind stoond, meh sinds de 19e iew Byzantijns Riek geneump weurt) kaom ouch diech bij d'n oondergaank, meh beleefde daonao nog mierdere periodes vaan bleuj. In de Middeliewe waor 't ummer ein vaan de belaankriekste speulers op 't Europese polletiek toneel. De lèste reste gónge pas in 1453 (Constantinopel) en 1461 (Griekeland) ten oonder.

Zuuch ouch

Commons

Op de pazjena Category:Romans van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

@@ Tekslien 1: / Tekslien 1: @@
 {{dialek|Mestreechs}}
-[[Image:Europa60AD.jpeg|thumb|300px|Dees kaart liet zien wie 't Romeins Riek d'r oetzäög umstreeks [[395]] met de belangriekste steijer. Dit waore vrijwèl de oongewijzigde grenze vaan [[60]] tot ca. 395. Allein [[Dacië]] (huiig [[Roemenië]]) em [[Mesopotamië]] maakde tösse [[100]] en [[200]] nog kort deil oet vaan 't riek]]
+[[Image:Europa60AD.jpeg|thumb|300px|Dees kaart liet zien wie 't Romeins Riek oetzäög umstreeks [[395]] met de belaankriekste stei. Dit waore vrijwel de oongewijzigde grenze vaan [[60]] tot ca. 395. Allein [[Dacië]] (huideg [[Roemenië]]) en [[Mesopotamië]] maakde tösse [[100]] en [[200]] nog kort deil oet vaan 't riek]]
-'t '''Romeins Riek''' ([[Latiens]]: ''Imperium Romanum'') waor 'ne staot dee oonstoont roond 't begin vaan de jaortelling en oeteindelek in [[395]] weer oeteinveel. 't Riek strekte z'ch oet roond de [[Middellandse Zie]] en umvatte ouch [[Wès-Europa]] behalve [[Ierland]] en [[Scandinavië]]. 't waor de opvolger vaan de [[Romeinse Rippebliek]] en had es zetel vaan de mach [[Rome]].
+'t '''Romeins Riek''' ([[Latiens]]: ''Imperium Romanum'') waor 'ne staot dee oonstoont roond 't begin vaan de jaortelling en oeteindelek in [[395]] weer oeteinveel. 't Riek strèkde ziech oet roond de [[Middellandse Zie]] en umvatte ouch [[Wes-Europa]] boete [[Ierland]] en [[Scandinavië]]. 't Waor de opvolger vaan de [[Romeinse Rippubliek]] en had [[Rome]]
+es zetel vaan de mach.
-==Oersproonk en oetbreiing==
+==Oersprunk en oetbreiing==
-'t Versjèl tösse de Rippebliek en 't Riek waor veurnamelek 'n poletieke. De Romeinse staat is oontstoon oet de [[stadsstaot]] vaan [[Rome]] in de landstreek vaan [[Latium]] in [[Italië]], volges de leginde gestiech in [[753 v. Chr.]] door [[Romulus]] en [[Remus]].
+'t Versjèl tösse de Rippubliek en 't Riek waor veurnamelek 'n polletieke. De Romeinse staat is oontstande oet de [[stadsstaot]] vaan [[Rome]] in de landstreek vaan [[Latium]] in [[Italië]], volges de legende gestiech in [[753 v. Chr.]] door [[Romulus]] en [[Remus]].
-Nao 'n aontal (groetendeil legendarische) keuninge woort de stad 'n [[Romeinse Rippebliek|rippebliek]] mèt 'n formidabel oorlogsmesjien en e good georganiseerd systeem vaan eenstellinge en wètte. In e paar iewe woort Italië vereinigd oonder Romeinse leiing. Dit gebäörde door boondgenootsjappe aon te gaon mèt buurvolke meh ouch door aggresieve oetbreiingsoorloge. Vaanoet Italië veroverde Rome 't gans gebeed vaan de [[Middellandse Zie]]. Iers waor [[Carthago]] aon de beurt. Vervolges woorte de [[hellenisme|hellenistische]] staote in 't ooste en zuid-oeste van de zie oonderworpe. Tegeliekertied kaom ouch Wès-Europa oonder Romeins gezag. 't Riek woort daordoor zoe groet dat de rippeblikeinse structure neet mie genog waore. D'r voond 'ne roerige euvergaank nao e keizerriek plaots. [[Image:Statue-Augustus.jpg|thumb|left|Augustus, d'n ierste Romeinse keizer]] [[Julius Caesar]] en [[Gaius Iulius Caesar Octavianus (Augustus)|Augustus]] stiechte zoe e riek dat oonder keizer [[Trajanus]] zien groetste umvaank zouw berieke. 't Riekte toen vaan [[Sjotland]] tot aon [[Mauretanië]], vaandao tot aon de [[Soedan]], de [[Iraan|Iraanse]] hoegvlakte, via [[Georgië]], de [[Krim]], langs de [[Donau]] en [[Rien]] tot aon de Hollandse kus.
+Nao 'n aontal (groetendeils legendarische) keuninge woort de stad 'n [[Romeinse Rippubliek|rippubliek]] mèt 'n formidabel oorlogsmesjien en e good georganiseerd systeem vaan instèllinge en wètte. In e paar iewe woort Italië vereinig oonder Romeinse leiing. Dit gebäörde door boondgenootsjappe aon te goon mèt buurvolke meh ouch door aggresieve oetbreiingsoorloge. Vaanoet Italië veroverde Rome 't gans gebeed vaan de [[Middellandse Zie]]. Iers waor [[Carthago]] aon de beurt. Vervolges woorte de [[hellenisme|hellenistische]] staote in 't ooste en zuid-ooste vaan de zie oonderworpe. Tegeliekertied kaom ouch Wes-Europa oonder Romeins gezag. 't Riek woort daodoor zoe groet tot de rippublikeinse strukture neet mie genóg waore. D'r voond 'ne reurige euvergaank nao e keizerriek plaots.
+[[Plaetje:Statue-Augustus.jpg|thumb|left|Augustus, d'n ierste Romeinse keizer]]
+[[Julius Caesar]] en [[Gaius Iulius Caesar Octavianus (Augustus)|Augustus]] stiechte zoe e riek wat oonder keizer [[Trajanus]] zien groetste umvaank zouw bereike. 't Reikte toen vaan [[Sjotland]] tot aon [[Mauretanië]], vaandao tot aon de [[Soedan]], de [[Iraan|Iraanse]] hoegvlakte, via [[Georgië]], de [[Krim]], langs de [[Donau]] en [[Rien]] tot aon de Hollandse kös.
 ==Bestuur==
-In dit gegantisch riek woorte väöl [[taal|taole]] gesproke, meh twie taole waore vaan algemein belang: 't [[Latiens]] in 't wèste en 't [[Aajdgrieks|Grieks]] in 't hellenistische ooste. De bestuurders en intellecteel elite spraoke alledei de taole es ''[[lingua franca]]''.
+In dit gigantisch riek woorte väöl [[taal|taole]] gesproke, meh twie taole waore vaan algemein belang: 't [[Latien]] in 't weste en 't [[Aajdgrieks|Grieks]] in 't hellenistische ooste. De bestuurders en intellecteel elite spraoke alletwie de taole es ''[[lingua franca]]''.
-De Romeine behierste dat groet gebeed door 'n "[[verdeil en heers]]" poletiek. Sommege börgers die leyaal mètwerkte krege 't fel begeerd [[Romeins börgerrech]]. Merkweerdeg in dat verband is de hendege meneer boe-op de Romeine mèt cultuur en gòdsdeens umginge: de Romeine naome de "nui" gode vaan ingelijfde volker mekelek op in hun [[Pantheon]] en zoelang es m'n de keizer (Rome) mer erkinde (en de bijbehurende pliechte vervulde) kos m'n weijer met de eige cultuur en gòdsdeens neve andere leve. Neve e superieur leger is dit de groondslaag veur de "[[Pax Romana]]" dee toch iewelaank 'n zeker rös brach en de handel en weitensjap bevorderde. De Romeine wiste de tejeretische basis, gelag door de Grieke, door hun groet pragmetisme te benötte en stoon bekind es de ierste èch gooi organisators of, zoe wie'd g'r wèlt, de ierste groete [[opportunisme|opportuniste]].
+De Romeine behierste dat groet gebeed door 'n "[[verdeil en heers]]" polletiek. Sommege börgers die loyaal mètwerkde kraoge 't fel begeerd [[Romeins börgerrech]]. Merkweerdeg in dat verband is de slouw meneer boe-op de Romeine mèt cultuur en godsdeens umginge: de Romeine naome de "nui" gode vaan ingelijfde volker mekelek op in hun [[Pantheon]] en zoelang es me de keizer (Rome) mer erkinde (en de bijbehurende pliechte vervölde) kós m'n weijer met de eige cultuur en godsdeens neve aandere leve. Neve e superieur leger is dit de groondslaag veur de "[[Pax Romana]]" dee toch iewelaank 'n zeker rös brach en de handel en wetensjap bevorderde. De Romeine wiste de theoretische basis, gelag door de Grieke, door hun groet pragmatisme te benötte en stoon bekind es de ierste ech gooj organisators of, zoe g'r wèlt, de ierste groete [[opportunisme|opportuniste]].
 ==Late periode==
-[[Image:Rome rulez.jpg|thumb|150px|Riconstructie vaan het centrum vaan Rome tiedes de heersjappij vaan [[Septimius Severus]], mèt 't [[Colleseum]] in 't midde]]
+[[Image:Rome rulez.jpg|thumb|150px|Reconstructie vaan 't centrum vaan Rome tijdes de hiersjappij vaan [[Septimius Severus]], mèt 't [[Colloseum]] in 't midde]]
-Door 't inorm gebeed dat 't Riek bestreek woort 't steeds lèstiger um dit es 'n einheidsstaot te besture. Veural umdat de versjèllende previncies oeteinlopende beheuftes en prebleme hadde die versjèllende aonpak nudeg hadde. Roond 't jaor [[300]] woort daorum 't Riek bestuurlek verdeild in e [[Byzantijns Riek|Griekstaolig oostelek deil]] en [[Wès-Romeins Riek|Latienstaolig wèstelek deil]]. De bedoeling waor dat 't riek nao boete tow es 'n einheid zouw blieve functionere oonder ein inkel regering, meh intern en daan veural op militair-defensief, ikkenomisch en belèsting gebeed, zowwe de twie deil zoeväöl meugelek z'chzelf motte zien te verzörge. Nao verlöp vaan tied evelueerde dit systeem netuurlek tot 'n ''de facto'' verdeiling. In [[330]] woort door keizer [[Constantien de Groete]] ouch nog de hoofstad verplaotst vaan Rome nao [[Byzantium]] in het ikkenomisch en militair belangriek oostelek deil. Byzantium woort umgedäöp tot ''Nova Roma'', meh waor al snel beter bekind es [[Constantinopel]]. In [[395]] waor 't riek defenitief oeteingevalle in e wèstelek en 'n oostelek deil. Constantinopel bleef de oonbetwiste hoofstad vaan 't oostelek deil meh in 't wèste wèsselde de hoofstad inkel kiere. Dit gaof ouch de oonzeker towstand in 't Wès-Romeinse Riek aan. Nao Rome woort achtereinvolges [[Milaan]], [[Trier]] en [[Ravenna]] hoofstad vaan 't [[Wès-Romeinse Riek]].
+Door 't enorm gebeed dat 't Riek bestreek woort 't steeds lesteger um dit es 'n einheidsstaot te besture, veural umtot de versjèllende provincies oeteinloupende behooftes en probleme hadde die versjèllende aonpak nudeg hadde. Roond 't jaor [[300]] woort daorum 't Riek bestuurlek verdeild in e [[Byzantijns Riek|Griekstaolig oostelek deil]] en [[Wes-Romeins Riek|Latienstaoleg westelek deil]]. De bedoeling waor tot 't riek nao boete touw es 'n einheid zouw blieve functionere oonder ein inkel regering, meh intern en daan veural op militair-defensief, ikkenomisch en belasting gebeed, zouwe de twie deil zoeväöl meugelek ziechzelf mote zien te verzörge. Nao verloup vaan tied evolueerde dit systeem netuurlek tot 'n ''de facto'' verdeiling. In [[330]] woort door keizer [[Constantien de Groete]] ouch nog de hoofstad verplaotst vaan Rome nao [[Byzantium]] in het ikkenomisch en militair belaankriek oostelek deil. Byzantium woort umgeduip tot ''Nova Roma'', meh waor al snel beter bekind es [[Constantinopel]]. In [[395]] waor 't riek definitief oeteingevalle in e westelek en 'n oostelek deil. Constantinopel bleef de oonbetwiste hoofstad vaan 't oostelek deil meh in 't weste wisselde de hoofstad inkel kiere. Dit gaof ouch de oonzekere toowstand in 't Wes-Romeinse Riek aan. Nao Rome woort achtereinvolges [[Milaan]], [[Trier]] en [[Ravenna]] hoofstad vaan 't Wes-Romeinse Riek.
-De koms vaan 't [[christendom]] beteikende 'n groete umwinteling veur 't riek. Nao aonvaankelek zwoer vervolginge vaan de christene umdat zie gein goddeleke ier aan de keizer en de Romeinse gode wowwe bewieze, woort 't christendom door Constantien in [[312]] irkind en door [[Theodosius I]] in [[392]] zèlfs tot [[staotsgòdsdeens]] verheve. Toen waore de rolle umgekierd en braoke d'r veur neet-christene zwoer tije aon. Ouch de hawwing vaan de börgers tegeneuver 't leger veranderde. M'n voond 't veur christene neet winselek um in 't leger of veur de staat te werke. 't Riek ging daorum wie langer wie mie vertrouwe op vreimde ([[Germane]]) in belangrieke pesities in 't leger. Dit leijde tot groete poletieke complicaties die tot de oondergaank vaan het [[Wès-Romeinse Riek|wèstelek deil]] leide in [[476]] met de val vaan de hoofstad [[Ravenna]].
+De koms vaan 't [[christendom]] beteikende 'n groete umwinteling veur 't riek. Nao aonvaankelek zwoer vervolginge vaan de christene umtot zie gein goddeleke ier aan de keizer en de Romeinse gode wouwe bewieze, woort 't christendom door Constantien in [[312]] erkind en door [[Theodosius I]] in [[392]] zelfs tot [[staotsgodsdeens]] verheve. Toen waore de rolle umgekierd en braoke veur neet-christene zwoer tije aon. Ouch de hajding vaan de börgers tegeneuver 't leger veranderde. M'n voont 't veur christene neet winselek um in 't leger of veur de staat te wèrke. 't Riek ging daorum wie langer wie mie vertrouwe op vreemde ([[Germane]]) in belaankrieke posities in 't leger. Dit leide tot groete polletieke complicaties die tot de oondergaank vaan het westelek deil leide in [[476]] mèt de val vaan de hoofstad [[Ravenna]].
-'t Oestelek deil (dat in de [[middeliewe]] gewoen oonder Romeins Riek bekind stoond, meh sinds de [[19e iew]] [[Byzantijns Riek]] genump weurt) kaom ouch diech bij d'n oondergaank, meh beleefde daonao nog mierdere periodes vaan bleuj. In de Middeliewe waor 't ummer ein vaan de belangriekste speuler op 't Europese poletieke toneel. De lèste reste ginge pas in [[1453]] (Constantinopel) en [[1461]] ([[Griekeland]]) ten oonder.
+'t Oostelek deil (wat in de [[Middeliewe]] gewoen oonder Romeins Riek bekind stoond, meh sinds de [[19e iew]] [[Byzantijns Riek]] geneump weurt) kaom ouch diech bij d'n oondergaank, meh beleefde daonao nog mierdere periodes vaan bleuj. In de Middeliewe waor 't ummer ein vaan de belaankriekste speulers op 't Europese polletiek toneel. De lèste reste gónge pas in [[1453]] (Constantinopel) en [[1461]] ([[Griekeland]]) ten oonder.
 ==Zuuch ouch==
@@ Tekslien 25: / Tekslien 28: @@
 * [[Romeinse Rippebliek]]
 * [[Roemeinse keizers|Keizers vaan Rome]]
-** [[Wès-Romeins Riek]]
+** [[Wes-Romeins Riek]]
 ** [[Byzantijns Riek]]
-* [[Romeinse previncie]]s
+* [[Romeinse provincie]]s
-* [[Romeine in Nederland]] of [[Romeinse tied]]
+* [[Romeine in Nederland]] of [[Romeinsen tied]]
-* [[Romeine in Belsj]] of [[Romeinse tied]]
+* [[Romeine in Belsj]] of [[Romeinsen tied]]