Niger: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
noe de historie nog
veerdeg
Tekslien 2: Tekslien 2:
:''Dit artikel geit euver 't land. De reveer vint me oonder ''[[Niger (reveer)]]''.
:''Dit artikel geit euver 't land. De reveer vint me oonder ''[[Niger (reveer)]]''.
----
----
{{wio}}
{{landjtabel|
{{landjtabel|
| naomlandj = Niger
| naomlandj = Niger
Tekslien 40: Tekslien 39:


==Fysische geografie==
==Fysische geografie==
[[Plaetje:Fachi-Bilma-Dünen.jpg|left|thumb|Zandweuste (''[[erg]]'') vaan Bilma in oostelek Niger.]]
Niger, op de lies vaan groetste len tösse Tsjaad en Angola in, ligk in 't euvergaanksgebeed vaan [[weuste]] (Sahara) nao [[haafweuste]] ([[Sahel]]). De Sahel moot me in 'ne zuieleke stroek in 't land zeuke. Dewijl de Sahel de lèste decennia laankzaamoan verdruug (nog in 2010 gaof 't dao 'nen hoongersnoed), is veural is 't zuidwestelek stök vaan 't land blievend vröchbaar, aongezeen dao de [[Niger (reveer)|Niger]] door struimp. Op 't dreilandepunt mèt Nigeria en Tsjaad vint me 't [[Tsjaadmeer]]. Hoegste punt vaan 't land is de [[Mont Idoukal-n-Taghès]] mèt 2022 meter. Deze berg huurt bij 't [[Aïrmassief]]. Aon de loup vaan de Niger ligk mèt 200 meter 't liegste punt.
Niger, op de lies vaan groetste len tösse Tsjaad en Angola in, ligk in 't euvergaanksgebeed vaan [[weuste]] (Sahara) nao [[haafweuste]] ([[Sahel]]). De Sahel moot me in 'ne zuieleke stroek in 't land zeuke. Dewijl de Sahel de lèste decennia laankzaamoan verdruug (nog in 2010 gaof 't dao 'nen hoongersnoed), is veural is 't zuidwestelek stök vaan 't land blievend vröchbaar, aongezeen dao de [[Niger (reveer)|Niger]] door struimp. Op 't dreilandepunt mèt Nigeria en Tsjaad vint me 't [[Tsjaadmeer]]. Hoegste punt vaan 't land is de [[Mont Idoukal-n-Taghès]] mèt 2022 meter. Deze berg huurt bij 't [[Aïrmassief]]. Aon de loup vaan de Niger ligk mèt 200 meter 't liegste punt. 't Land is vrij riek aon delfstoffe, veural [[uranium]] ('t veurnaomste exportproduk), in minder maote ouch [[fosfaot]], [[steinkole]], [[kalkstein]], [[iezer]] en [[gips]].


In 't droeg land weurt e groet aontal soorte gevoonde, boevaan väöl soorte die ziech aon de druugde höbbe aongepas, wie de [[weustekat]] (''Felis margarita'') en de [[fennek]] (''Vulpes zerda''). Ouch typische savannefauna vint me hei, wie de [[liew]] (''Panthera leo''), dee hei aon de noordkant vaan zie leefgebeed zit, en de [[giraf|Nigergiraf]] (''Giraffa camelopardalis peralta'').
In 't droeg land weurt e groet aontal soorte gevoonde, boevaan väöl soorte die ziech aon de druugde höbbe aongepas, wie de [[weustekat]] (''Felis margarita'') en de [[fennek]] (''Vulpes zerda''). Ouch typische savannefauna vint me hei, wie de [[liew]] (''Panthera leo''), dee hei aon de noordkant vaan zie leefgebeed zit, en de [[giraf|Nigergiraf]] (''Giraffa camelopardalis peralta'').
Tekslien 48: Tekslien 48:
Niger, wat veur de Franse euverheersing gein politieke einheid waor, liet ziech in veer cultureel-geografische zones opdeile. 't Noorde is, wie groete deile vaan de Sahara, vaanaajds bewoend door [[nomade|nomadische]] [[Berbers]] ([[Toeareg]] in 't bezunder). In de Nigervallei vint me de [[Zarma (volk)|Zarma]], e volk mèt 'ne [[Soghai]]-achtergroond. 't Grensgebeed mèt Nigeria weurt door [[Hausa (volk)|Hausa]] bewoend. Oostelek daovaan, in 't [[Tsjaadbassin]], leve de [[Kanuri (volk)|Kanuri]]. Boete hun gemeine staotkundege historie sinds de oonaofhenkelekheid deile dees volker veural d'n islam (zuug oonder).
Niger, wat veur de Franse euverheersing gein politieke einheid waor, liet ziech in veer cultureel-geografische zones opdeile. 't Noorde is, wie groete deile vaan de Sahara, vaanaajds bewoend door [[nomade|nomadische]] [[Berbers]] ([[Toeareg]] in 't bezunder). In de Nigervallei vint me de [[Zarma (volk)|Zarma]], e volk mèt 'ne [[Soghai]]-achtergroond. 't Grensgebeed mèt Nigeria weurt door [[Hausa (volk)|Hausa]] bewoend. Oostelek daovaan, in 't [[Tsjaadbassin]], leve de [[Kanuri (volk)|Kanuri]]. Boete hun gemeine staotkundege historie sinds de oonaofhenkelekheid deile dees volker veural d'n islam (zuug oonder).


Neve de officieel taol, 't Frans (door zoe'n 6.000 Nigereze es ierste taol gesproke),<ref name=ethnologue>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=NE Ethnologue report for Niger]</ref> erkint de staot zes nationaol taole: [[Hausa (taol)|Hausa]] ('n [[Koesjitische taole|Koesjitische taol]]), [[Fulfulde]] ('n [[Niger-Congotaole|Niger-Congotaol]]), [[Gurtaole|Gurma]] (ouch 'n Nigercongotaol), [[Kanuri (taol)|Kanuri]] ('n [[Nilo-Saharaanse taole|Nilo-Saharaanse taol]]), Zarma (ouch Djerma; wie de veurege Nilo-Saharaans) en [[Tamasheq]] ('n [[Berbertaole|Berbertaol]]). Aander taole, door mer e beperk aontal lui gesproke, zien 't [[Arabisch]] (in veer hoofdialekte: [[Algerijns]], [[Hassaniyah]], [[Libisch Arabisch|Libisch]] en [[Tsjadisch]] (ouch Shuwa), [[Tubutaole]] (Nilo-Saharaans) en [[Tagdal]] ('n Berbers-Saharaanse [[mingtaol]]).<ref name=ethnologue/>
Neve de officieel taol, 't Frans (door zoe'n 6.000 Nigereze es ierste taol gesproke),<ref name=ethnologue>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=NE Ethnologue report for Niger]</ref> erkint de staot zes nationaol taole: [[Hausa (taol)|Hausa]] ('n [[Koesjitische taole|Koesjitische taol]]), [[Fula (taol)|Fulfulde]] ('n [[Niger-Congotaole|Niger-Congotaol]]), [[Gurtaole|Gurma]] (ouch 'n Nigercongotaol), [[Kanuri (taol)|Kanuri]] ('n [[Nilo-Saharaanse taole|Nilo-Saharaanse taol]]), Zarma (ouch Djerma; wie de veurege Nilo-Saharaans) en [[Tamasheq]] ('n [[Berbertaole|Berbertaol]]). Aander taole, door mer e beperk aontal lui gesproke, zien 't [[Arabisch]] (in veer hoofdialekte: [[Algerijns]], [[Hassaniyah]], [[Libisch Arabisch|Libisch]] en [[Tsjadisch]] of Shuwa, [[Tubutaole]] (Nilo-Saharaans) en [[Tagdal]] ('n Berbers-Saharaanse [[mingtaol]]).<ref name=ethnologue/>


Nao sjatting 90% vaan de bevolking is [[islam|moslim]], veural [[soenna|soenniete]] en [[soefisme|soefi's]]. 5% is [[christendom|christelek]], 4% hingk nog aw animistische religies aon.
Nao sjatting 90% vaan de bevolking is [[islam|moslim]], veural [[soenna|soenniete]] en [[soefisme|soefi's]]. 5% is [[christendom|christelek]], 4% hingk nog aw animistische religies aon.


==Historie==
==Historie==
In d'n Oertied moot gans Niger entans veur 'nen tied vaan doezende jaore greun en vröchbaar zien gewees (zoegenaomde [[Greune Sahara]]). Zeker sinds 't begin vaan de jaortèlling is 't land evels al veur e groet deil weustenij. Zoe in d'n [[dertienden iew]] kaome de Toeareg binne. In de [[vieftienden iew]] kaom 't weste vaan 't land in han vaan 't [[Songhairiek]], wat hei bezittinge heel tot 't in [[1591]] inveel. De Zarma stamma vaan hun aof. In d'n [[achtienden iew]] kaome de [[Fula (volk)|Fula]] in 't land. In de [[negentienden iew]] kaom in wat noe Noordwes-Nigeria is 't [[Sokoto]][[kalifaot]] op; versjèllende klein voorstedómme vaan etnische Hausa op Nigerese groond verzatte ziech tege dat riek. De boetegrens vaan 't kalifaot zouw de grens tösse Franse en Ingelse expansie, en later tösse Niger en Nigeria, goon markere.

In de negentienden iew ouch kaome de ierste Europeane 't gebeed binne, um te beginne veural es [[oontdèkkingsreize]]gers um de Niger stroumopwaarts te verkinne. Pas tege 't ind vaan d'n iew kaome hei de [[Frankriek|Franse]] binne. Veural de Berbers lete ziech neet zoemer oonderwerpe. Pas in [[1922]] woort Niger 'n Franse kolonie, die deil oetmaakde vaan [[Frans Wes-Afrika]]. Nao d'n [[Twiede Wereldoorlog]] woort veur mier otonomie gezörg. In [[1958]] woort Niger 'n otonoom staot, in [[1960]] 'n oonaofhenkelek land. Ierste president woort [[Hamani Dior]].

Niger woort gein democratie meh bleef tot [[1974]] 'nen einpartijstaot, zij 't wel eine mèt 'n civiel regering. In dat jaor evels pleegde kolonel [[Seyni Kountché]] 'ne staotsgreep. Heer bleef tot zienen doed in [[1987]] aon. Zienen opvolger kolonel [[Ali Saibou]] perbeerde hervörminge door te veure, meh wie die nao de zin vaan intellectuele neet snel genóg gónge, mós heer in [[1991]] aoftrejje. Professor [[André Salifou]] leide noe 'n euvergaanksregering die deepgoonde politieke tot stand brach. Naotot verkezinge in [[1995]] evels 'n patstèlling tot stand brachte, greep 't leger in [[1996]] obbenuits de mach. Nao 'ne nuie coup in [[1999]] woort obbenuits de democratie ingestèld, die in 't begin good wèrkde. Wie president [[Mamadou Tandja]] zie bewind evels op de langen door góng corrumpere, naom de oonvrei touw. Sinds [[2010]] is 't leger weer aon de mach.


==Bronne==
==Bronne==
[[:en:Culture of Niger]], [[:en:Languages of Niger]], [[:en:Wildlife of Niger]]
''Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Niger&oldid=439271539 dees versie; wijer op [[:en:Culture of Niger]], [[:en:Languages of Niger]], [[:en:Wildlife of Niger]].''


<references/>
<references/>

{{Afrika}}
{{Afrika}}
[[en:Niger]]

Versie op 24 jul 2011 16:17

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Dit artikel geit euver 't land. De reveer vint me oonder Niger (reveer).

Niger

Veendel vaan Niger

Waope vaan Niger

Ligking vaan Niger

Basisgegaevens
Officieel taal Frans, versjèllende nationaol taole (zuug de teks)
Huidsjtad Niamey
Sjtaotsvörm Republiek
Sjtaotshoof Mahamadou Issoufou
premier Brigi Rafini
[[{{{titelhoofregering1}}}]] {{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]] {{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]] {{{naomhoofregering3}}}
Religie {{{religie}}}
Opperflaakde
– % water
1.267.000 km²
0,02%
Inwoeners
Deechde:
15.306.252 (2009)
12,1/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid CFA-frank (XOF)
Tiedzaone UTC +1
Nationale fiesdaag 18 december
Vouksleed La Nigérienne
Web | Code | Tel. .ne | NER | +227

Niger (officieel (Frans): République du Niger) is e land in Wes-Afrika. Niger, 'ne binnestaot, grens (beginnend in 't noorde, mèt de klok mèt) aon Libië, Tsjaad, Nigeria, Benin, Burkina Faso, Mali en Algerije. Hoofstad vaan 't land is Niamey. Allewel tot 't eint vaan de groetste len in Wes-Afrika is, besleit de Sahara mier es 80% vaan de groond, wat groete deile zoe good wie oonbewoenbaar maak. Niger is e typisch veurbeeld vaan 'n oontwikkelingsland; in HDI oetgedrök is 't al jaore eint vaan de ermste len op de wereld. 'nen Inwoener vaan Niger weurt 'ne Nigerees geneump, um verwarring mèt Nigeriaan (inwoener vaan Nigeria) te veurkoume.

Administratief indeiling

Niger is verdeild in zeve regio's, verneump nao hun hoofstad. De hoofstad Niamey vèlt boete die indeiling en vörmp 'n apaart distrik. De regio's zien wijer verdeild in 36 departeminte en (per 2005) 265 gemeintes (communes). De zeve regio's zien:

Fysische geografie

Zandweuste (erg) vaan Bilma in oostelek Niger.

Niger, op de lies vaan groetste len tösse Tsjaad en Angola in, ligk in 't euvergaanksgebeed vaan weuste (Sahara) nao haafweuste (Sahel). De Sahel moot me in 'ne zuieleke stroek in 't land zeuke. Dewijl de Sahel de lèste decennia laankzaamoan verdruug (nog in 2010 gaof 't dao 'nen hoongersnoed), is veural is 't zuidwestelek stök vaan 't land blievend vröchbaar, aongezeen dao de Niger door struimp. Op 't dreilandepunt mèt Nigeria en Tsjaad vint me 't Tsjaadmeer. Hoegste punt vaan 't land is de Mont Idoukal-n-Taghès mèt 2022 meter. Deze berg huurt bij 't Aïrmassief. Aon de loup vaan de Niger ligk mèt 200 meter 't liegste punt. 't Land is vrij riek aon delfstoffe, veural uranium ('t veurnaomste exportproduk), in minder maote ouch fosfaot, steinkole, kalkstein, iezer en gips.

In 't droeg land weurt e groet aontal soorte gevoonde, boevaan väöl soorte die ziech aon de druugde höbbe aongepas, wie de weustekat (Felis margarita) en de fennek (Vulpes zerda). Ouch typische savannefauna vint me hei, wie de liew (Panthera leo), dee hei aon de noordkant vaan zie leefgebeed zit, en de Nigergiraf (Giraffa camelopardalis peralta).

Cultuur en demografie

Traditioneel hoes in Zinder.

Niger, wat veur de Franse euverheersing gein politieke einheid waor, liet ziech in veer cultureel-geografische zones opdeile. 't Noorde is, wie groete deile vaan de Sahara, vaanaajds bewoend door nomadische Berbers (Toeareg in 't bezunder). In de Nigervallei vint me de Zarma, e volk mèt 'ne Soghai-achtergroond. 't Grensgebeed mèt Nigeria weurt door Hausa bewoend. Oostelek daovaan, in 't Tsjaadbassin, leve de Kanuri. Boete hun gemeine staotkundege historie sinds de oonaofhenkelekheid deile dees volker veural d'n islam (zuug oonder).

Neve de officieel taol, 't Frans (door zoe'n 6.000 Nigereze es ierste taol gesproke),[1] erkint de staot zes nationaol taole: Hausa ('n Koesjitische taol), Fulfulde ('n Niger-Congotaol), Gurma (ouch 'n Nigercongotaol), Kanuri ('n Nilo-Saharaanse taol), Zarma (ouch Djerma; wie de veurege Nilo-Saharaans) en Tamasheq ('n Berbertaol). Aander taole, door mer e beperk aontal lui gesproke, zien 't Arabisch (in veer hoofdialekte: Algerijns, Hassaniyah, Libisch en Tsjadisch of Shuwa, Tubutaole (Nilo-Saharaans) en Tagdal ('n Berbers-Saharaanse mingtaol).[1]

Nao sjatting 90% vaan de bevolking is moslim, veural soenniete en soefi's. 5% is christelek, 4% hingk nog aw animistische religies aon.

Historie

In d'n Oertied moot gans Niger entans veur 'nen tied vaan doezende jaore greun en vröchbaar zien gewees (zoegenaomde Greune Sahara). Zeker sinds 't begin vaan de jaortèlling is 't land evels al veur e groet deil weustenij. Zoe in d'n dertienden iew kaome de Toeareg binne. In de vieftienden iew kaom 't weste vaan 't land in han vaan 't Songhairiek, wat hei bezittinge heel tot 't in 1591 inveel. De Zarma stamma vaan hun aof. In d'n achtienden iew kaome de Fula in 't land. In de negentienden iew kaom in wat noe Noordwes-Nigeria is 't Sokotokalifaot op; versjèllende klein voorstedómme vaan etnische Hausa op Nigerese groond verzatte ziech tege dat riek. De boetegrens vaan 't kalifaot zouw de grens tösse Franse en Ingelse expansie, en later tösse Niger en Nigeria, goon markere.

In de negentienden iew ouch kaome de ierste Europeane 't gebeed binne, um te beginne veural es oontdèkkingsreizegers um de Niger stroumopwaarts te verkinne. Pas tege 't ind vaan d'n iew kaome hei de Franse binne. Veural de Berbers lete ziech neet zoemer oonderwerpe. Pas in 1922 woort Niger 'n Franse kolonie, die deil oetmaakde vaan Frans Wes-Afrika. Nao d'n Twiede Wereldoorlog woort veur mier otonomie gezörg. In 1958 woort Niger 'n otonoom staot, in 1960 'n oonaofhenkelek land. Ierste president woort Hamani Dior.

Niger woort gein democratie meh bleef tot 1974 'nen einpartijstaot, zij 't wel eine mèt 'n civiel regering. In dat jaor evels pleegde kolonel Seyni Kountché 'ne staotsgreep. Heer bleef tot zienen doed in 1987 aon. Zienen opvolger kolonel Ali Saibou perbeerde hervörminge door te veure, meh wie die nao de zin vaan intellectuele neet snel genóg gónge, mós heer in 1991 aoftrejje. Professor André Salifou leide noe 'n euvergaanksregering die deepgoonde politieke tot stand brach. Naotot verkezinge in 1995 evels 'n patstèlling tot stand brachte, greep 't leger in 1996 obbenuits de mach. Nao 'ne nuie coup in 1999 woort obbenuits de democratie ingestèld, die in 't begin good wèrkde. Wie president Mamadou Tandja zie bewind evels op de langen door góng corrumpere, naom de oonvrei touw. Sinds 2010 is 't leger weer aon de mach.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Niger&oldid=439271539 dees versie; wijer op en:Culture of Niger, en:Languages of Niger, en:Wildlife of Niger.

  1. 1,0 1,1 Ethnologue report for Niger
Lenj in Afrika
Algerieë · Angola · Benin · Botswana · Burkina Faso · Burundi · Centraal-Afrikaanse Repebliek · Comore · Congo-Brazzaville · Congo-Kinshasa · Djibouti · Egypte · Equatoriaal Guinee · Eritrea · Ethiopië · Gabon · Gambia · Ghana · Guinee · Guinee-Bissau · Ivoorkös · Kaapverdië · Kameroen · Kenia · Lesotho · Liberia · Libië · Madagaskar · Malawi · Mali · Marokko · Mauritanië · Mauritius · Mozambique · Namibië · Niger · Nigeria · Oeganda · Rwanda · São Tomé en Príncipe · Senegal · Seychelle · Sierra Leone · (Noord-)Soedan · Somalië · Swazilandj · Tanzania · Togo · Tsjaad · Tunesië · Zambia · Zimbabwe · Zuud-Afrika · Zuud-Soedan
Betwis en neet-erkèndj: Somalilandj · Westelike Sahara
Aafhenkelike gebejer: Azore · Canarische eilenj · Ceuta · Madeira · Mayotte · Melilla · Réunion · Sint-Helena
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Niger&oldid=272203"