Waols: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Luckas-bot (Euverlèk | biedrages)
K r2.7.1) (Robot Debie: sr:Валонски језик
Bjung (Euverlèk | biedrages)
+ Commons
Tekslien 76: Tekslien 76:


== Extern linke ==
== Extern linke ==
{{commonscat|Walloon language}}

* [[:wa:|De Waolse Wikipedia]]
* [[:wa:|De Waolse Wikipedia]]
* [http://croejhete.walon.org/ Waolse Grammair]
* [http://croejhete.walon.org/ Waolse Grammair]

Versie op 21 apr 2011 17:21

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Waols
Inheimse name: Walon
Gekald in: provincies Luik, Name,
Luxemburg, umgeving Givet
Classificatie: Indo-Europees
 Roemaans
  Gallo-Roemaans
   Oïl
    Waols
Aantal sjpraekers: ca. 600.000
Cónservatiegraod: bedreig (in Belsj), ernstig bedreig
(in Fraankriek), oetgesjtörve (in Luxemburg)
Officieel taal: erkind door en in Wallonië
ISO-639-code: wa, wln, wln


Oonder Waols (Walon op z'ch Waals, Wallon op z'ch Frans) versteit me de zöstertaol vaan 't Frans die in 't groetste deil vaan 't Belsje gewès Wallonië gesproke weurt.

Boetegrenze

E klein stökske vaan Noord-Fraankriek heet traditioneel 't Waols es volkstaol, en tot in de jaore zeveteg woort 't in de Luxemburgse dörpkes Doncols en Sonlez gesproke. In de provincie Henegouwe weurt gei Waols meh Picardisch gepraot, rond Aarle en Sankt-Vith Luxemburgs en roond Eupe e Limburgs/Ripuarisch euvergaanks of 'n Ripuarisch dialek. 't Waols is de mojertaol vaan minstens ein miljoen lui. In de stei is 't bekans door 't Frans vervange, en oonder de jonger generatie is 't verval groet, mer 't is sinds einege decennia ouch de taol vaan vernuiende kunsteneers. De taol weurt sinds 1990 door de Waolse gewèsregering erkind es binnelandse regionale taol.

Kenmerke

Twietaoleg straotnaombord

Wie 't Frans en 't Picardisch huurt 't Waols tot de Oïl-taole, dat zien de taole boe-in 't waord veur "ja" oïl/oui is. In de Middelieuwe trok 't Waols väöl mier op 't toen al normatief Frans vaan Paries, meh umtot de taol conservatiever is heet ze väöl vaan de Middelieuwse klaanke bewaord. 't Middelfranse chapea(u)l (oetspraak [tSape'al]) woort in 't Nuifrans chapeau ([Sa'po]), meh in 't Waols tchapea ([tSa'pja] / [tSa'pe:]). Wijer weurt in sommege dialekte de h nog oetgesproke (dat spelt me dèks mèt xh veur dee klaank).


De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Norbiks.

Intern grenze

Gebied oeë Welsj gekald wert.

Oos-Welsj of Lukerwelsj

't Lukerwelsj wert gekald in de volgende veer laandsjappe:

Centraal Welsj of Namerwelsj

  • Ooste van de provincie Welsj Brabant;
  • Brabants Haspengouw;
  • Brabantse Ardenne;
  • Groeëtste dèèl van de provincie Name;
  • Fraankriek, (Givet).

West Welsj of Picardisch Welsj

  • West Welsj Brabant (Nivelle);
  • Roman Païs;
  • Ooste van de provincie Henegouwe;
  • Zuid-ooste van de provincie Name (La Fagne);
  • Ennige dörper in Fraankriek (departement Nord, Concolre).

Zuid Welsj of Lotarisch Welsj

  • Provincie Luxemburg, behalve Gaume en Arlon oeë Luxemburgs gekald wert;
  • Zuid-ooste van de provincie Name of de Naamse Ardenne;
  • Oetgesjtorve in ènnige dörper in Luxemburg (Doncols, Sonlez).

Brussel

't Welsj wert ooch gekald dör Welzje die in Brussel zeunt gaoë wonne. De variaties zeunt aafhankelek van d'r sjrieëk va herkomst.

Wisconsin

In de VS, in Green Bay in Wisconsin wert Welsj gekald. In d'r 19de ieëw waor dat 'n raej vör Welsje um zjuus nao dao te emigrere.

Welsj op sjrif

  • Vanaaf 1100 is Welsj gesjraeve, op z'n minst toponieme en in juridische en notariële actes. De gesjraeve versie is gèng garantie väör de oetsjpraak. Zoe kan de u 'n notatie zieë väör de u of de ou (oe in 't Limburgs). Typische notaties zeunt xh, ea, eie.
  • In d'r 18de ieëw blieft me vashaowe an de Middeleeuwse notatie-gewoeëntes, zoewie xh in Villers en oi in 't Luuks theater.
  • In d'r 19de ieëw blieft 't sjrieve individueel. De örsjte poginge tut regularisatie werre gedoeë. Väör 't Lukerwelsj bemeujd zich Henry Forir en 't Namerwelsj Auguste Vierset en Léopold Godenne.
  • In d'r 20ste ieëw is 't Sjpellingssysteem va Feller algemèng in gebroek. Bezeunder notaties: DJ en TCH, de W en Y, notatie van î väör de lang i en väör de lang ou. In 1990 wert 't Welsj es dör Wallonië erkaand es binnelandse regionale taal. Paul Lefin waor èng van ijveraars.
  • D'r wert gesjtraefd nao 'n uvverèènkoms die tut 'n èèngemakde sjriefwies mot leide, die èè Welsj waoërd op èng meneer sjrieft mae dat op de èège meneer oetgesjpraoëke kan waeëre. 't Bretons is daobie inspirerend väörbeeld.

Lies va Welzje/Limburgse wäörd

  • volegaz - vólle gaas
  • chlope - sjlaope
  • chmerlape - sjmaerlap
  • crompire - kroompier
  • dringuele - dreenkgaeld
  • platezak - platzak
  • tripe - trip
  • batche - badsj (va blowwe sjtèè dae brónwater ópvèngt of oeë de dere oet droonke)

Extern linke

Commons
Commons
In de categorie Walloon language van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Waols&oldid=261376"