Karlheinz Stockhausen: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Interactief door geschiedenis bladeren
← Gank nao de veurige diffGank nao de volgende diff →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
PahlesBot (Euverlèk | biedrages)
Bots
11.464 bewerkingen
K Bot: automatisch tekst vervangen (-New York +New York)
Tekslien 94: Tekslien 94:
[[Categorie:Componiste|Stockhausen, Karlheinz]]
[[Categorie:Componiste|Stockhausen, Karlheinz]]


[[bg:Карлхайнц Щокхаузен]]
[[bs:Karlheinz Stockhausen]]
[[bs:Karlheinz Stockhausen]]
[[ca:Karlheinz Stockhausen]]
[[ca:Karlheinz Stockhausen]]

Versie op 26 nov 2009 01:34

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Karlheinz Stockhausen in 2005

Karlheinz Stockhausen (Mödrath, noe Kerpen, 22 augustus 1928 - Kürten, 5 december 2007) waor 'nen Duitse componis. Same mèt de Franse Olivier Messiaen en Pierre Boulez en d'n Amerikaan John Cage weurt 'r gezeen es eine vaan de belaankriekste vertegewoordegers vaan de avant-gardemuziek. Heer waor oonder mie pioneer in 't serialisme en d'n elektronische muziek.

Leve

Stockhausen woort gebore in 't kestiel vaan Mödrath, e dörp wat intösse vaan de landkaart verdwene is door daagbouw nao broenkole en later örges anders woort opgeboud. Ziene pa waor sjaolmeister, zien ma had las vaan psychische steurnisse. Stockhausen brach zien wijer jäög door in Altenberg en Sante (Xanten). In 1938 hertrouwde zienen intösse gesjeie pa. In d'n Oorlog verloor Stockhausen allebei zien awwers: ziene pa veel in 1945 aon 't Oosfront, zien ma woort in 1941 door 't nazi-rezjiem es geisteskraanke umgebrach.

Vaan 1947 tot 1951 studeerden 'r meziekpedagogie en piano aon 't Köls conservatorium en tegeliek musicologie, germanistiek en filosofie aon de universiteit te Kölle. Pas in 1950 oontwikkelden 'r echte belangstèlling veur compositie. 'n Treffe mèt de Belzje componis Karel Goeyvaerts in 1951 zètde häöm detouw aon bij Olivier Messiaen en Darius Milhaud te goon studere, wat 'r vaanaof 1952 doog. Interesse veur elektronische muziek en nui klaankkleure brach häöm in 1954 nog tot 'n studie fonetiek, akoestiek en informatica in Bonn.

In 1951 trouwden 'r mèt Doris Andreae, mèt wee 'r veer kinder kraog: Suja, Kristel, Markus en Majella. In 1967 zouw heer zien twiede vrouw trouwe, Mary Bauermeister, die häöm de kinder Julika en Simon gaof. Sins 1961 woenden 'r op e landgood in Kürten.

Nao e paar traditioneel werke begós heer vaanaof 1951 in 'n radicaol vernuiende stijl te sjrieve; 't ierste werk wat ziech aon de traditie oonttrèk is Kreuzspiel. Binne e paar jaor stoont heer internationaal in de belangstèlling mèt werke wie de Klavierstücke, Kontra-Punkte en Gruppen. Later verlag heer zie werkterrein nao d'n elektronische muziek (zuug oonder) mèt werke wie Gesang der Jünglinge en Kontakte. Vaanaof de jaore zeventeg en tachteg woort zie werk belaankriek ambitieuzer. Veural opzeen baarde de heptalogie LICHT: 'n serie vaan zeve opera's, ein veur ederen daag vaan de week boe heer ziech vaan 1997 tot 2003 mèt bezegheelt. In 2001 kaom 'r in 't nuits door controversieel oetspraoke euver de aonsleeg op 't World Trade Center in New York: heer neumde dat "'t groetste kunswerk aller tije". In 'tzelfde interview maakden 'r evegood wel dudelek tot heer voont tot 't um misdaode góng.

Op 5 december 2007 storf 'r aon 'nen hartstèlstand.

Stijl

Serialisme

De serialistische werke, te beginne mèt Kreuzspiel oet 1951 veur hobo, basklarinèt, piano en slaagwerk, waore direk gebaseerd op 't werk vaan Olivier Messiaen, dee zien Quatre études de rhythme heer ieder dat jaor in Darmstadt gehuurd had. Dit werk, en veural ouch Kontrapunkte (1952, veur 10 instruminte) en de ierste veer Klavierstücke goon oet vaan 'tzelfde serialistisch princiep es 't werk vaan Boulez, gecomponeerd in dezelfden tied, meh e paar versjèlle valle op. Aon d'n eine kant gönt Stockhausen ziechzelf mie ruimte en is zien componeermethood minder rigide. Zoe heet 'r de meugelekheid contraste in te bouwe die beveurbeeld bij de Structures vaan Boulez oontbreke. Stockhausen ze werk weurt daorum dèks es dramatisch umsjreve. Aon d'n andere kant is zien ritmiek nog hiel väöl complexer es bij Boulez: in plaots vaan twelf note die e väölvoud vaan ein groondweerde zien, gebruuk heer allemaol antimetrische en extreem gedifferentieerde ritme-indeilinge. Geine minseleken oetveurende kin dat perceis speule. Later in 't decennium geit Stockhausen ziech concentrere op de ruimdeleke opstèlling vaan zien speulers: Gruppen (1957) is veur drei orkeste die op versjèllende plaotse in de zaol zien oetgestald, bij Carré (1960) zitte veer koere en orkeste roontelum de luustereers te speule. Me constateert ouch dudelek tot de componis in dezen tied de mies strikte vörm vaan 't serialisme liet loupe.

Elektronische muziek

Nao de experimenteel stökker Studie I en Studie II, die de rechstreeksen invlood vaan Edgard Varèse verraoje, kump 'r in 1956 mèt Gesang der Jünglinge im Feuerofen, e pioneerswerk in 't daan nog joonk genre vaan d'n elektronische muziek. Oetgaankspunt in dit werk is e klei stökske gesproke teks ('t Biebelverhaol vaan de jongelinge in d'n ove, oet Daniël) wat op alle meugeleke menere weurt vervörmp en bewèrk en vermingk mèt puur elektronisch gegenereerde geluide. Hei geit 't Stockhausen neet um strik geordende toenreekse - zjus neet zelfs, heer zeuk hei zoeväöl meugelek de ruimde tösse de vasgestèlde toene op. In plaots vaan 'n zoe rationeel meugeleke ordening vaan toenmateriaol beejt dit stök 'n intuïtief speul mèt toenhuugde, sterkde en klaankkleur. In Kontakte (1960) combineert heer live-oetveurders (piano en slaagwerk) mèt de elektronisch veurbereide geluide vaan 'ne bandrecorder. Nuier technieke make ouch oetveuringe mèt live-elektronica meugelek: in Mixtur (1964) weure neve 'n orkes veer sinusgeneratore en veer ringbandmodulatore gebruuk. In dat soort gevalle deent elektronica veural um klaankkleure die 't traditioneel instrumentarium neet heet te generere, um de leeg plekke in 't klaankveld op te völle zoegezag. Dèks bringk Stockhausen 't ouch te pas um geluide vaan akoestische, live speulende instruminte te vervörme (wie in Mantra oet 1970, veur twie piano's en live-elektronica).

Formulaïsche muziek

Wie sterk 't serialisme en Stockhausen zien elektronische geluidsblokker ouch oetereinligke, ze höbbe ei dink gemein. In allebei de stijle weurt de muzikaal dimensie vaan de melodie verwaarloes. Dit verandert radicaal vaanaof de jaore zeveteg, es Stockhausen de techniek vaan de formulaïsche compositie aonnump. Dit kump drop neer tot ein muzikaal gedachte, dèks 'n melodie, in de compositie soortgelieke reekse-bewèrkinge oondergeit wie 't toenmateriaal bij 't serialisme. De luustereer vingk zoe 'n melodische einheid in de compositie op. Soms weurt dees techniek vergeleke mèt de klassieke sonnatevörm, Wagner zien Leitmotive of mèt d'n jazz. 't Ierste werk mèt die techniek is Mantra (bove al geneump). Aander bekinde werke zien Inori (1974) en Tierkreis (1975). Dat lèste werk gelt es 't touwgenkelekste en mies gespäölde werk vaan Stockhausen.

Sins 1977: Licht en Klang

In 1977 begós de componis aon e formulaïsch werk vaan enorm proporties: Licht. 't Geit hei um 'ne cyclus vaan zeve opera's roontelum drei min of mier allegorische karakters: Lucifer, Michaël en Eva. Dit projek weurt dèks vergeleke mèt Der Ring des Nibelungen vaan Richard Wagner. Tot aon 't veerdeg koume vaan dit werk in 2003 componeerde Stockhausen bekans niks anders. Wel publiceerden 'r de deile vaan de cyclus es losse opera's, te beginne mèt Donnerstag aus Licht in 1980. Soms leet 'r ouch deile vaan die opera's es apaarte werke publicere, wie 't Helikopter-Streichquartett veur veer striekers in helikopters, wat de derde scène oet Mittwoch aus Licht is en in 1996 in Amsterdam veur 't iers gespäöld woort. Mèt Sonntag aus Licht completeerden 'r in 2003 de serie. Umtot de opera's lesteg, soms extreem lesteg, oet te veure zien heet Stockhausen de cyclus noets achterein gehuurd: bij zienen doed in 2007 waor 't stök nog neet op zeve opeinvolgende aovende op de buun gebrach.

Nao Licht begós 'r aon e projek boe-in heer aon alle 24 ore vaan d'n daag e stök touwwees. Dit werk neumden 'r Klang. Bij zienen doed waor zjus 't tiende oor veerdeg gekoume; versjèllende ieder ore zien al oetgeveurd.

Invlood

Op de kunsmuziek

Es pioneer in de seriële muziek waor Stockhausen zienen invlood op ander componiste enorm. Avantgarde-figure wie Luciano Berio, Luigi Nono en Bernd Alois Zimmermann lete ziech door häöm en Boulez tot eder hun eige versie vaan 't serialisme inspirere. Ouch de elektronische werke brachte 'n raasj teweeg. Sins de jaore zeveteg is zienen invlood evels belaangriek minder groet geweure, umtot de avant-garde oet de mode raakde. Evegood neume väöl modern componiste Stockhausen nog es 'nen inspiratiebron.

Op de popmuziek

Zienen invlood op de popmuziek is mesjiens wel groeter es zienen invlood op zien eige muziekdomein. D'n invlood vaan Stockhausen in dit gebeed beperk ziech evegood bekaand gans tot d'n elektronische muziek. In de jaore zesteg deent Stockhausen oonder mier es inspiratie veur avantgarde-arties Frank Zappa (dee häöm neump neve oonder mier Edgard Varèse, Igor Stravinsky en Charles Ives) meh ouch veur de Beatles, die de kop vaan Stockhausen tösse tientalle aandere op de veurkant vaan hunnen elpee Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band zètte.

Hiel belaangriek waor de inspiratie vaan Stockhausen zie werk veur de experimenteel grope Can en (later) Kraftwerk. In Can zaote twie lierlinge vaan Stockhausen (zuug oonder), Holger Czukay en Irmin Schmidt. Zoewel veur de Britse synthesizermuziek es veur de house en d'n techno gelle die twie bands es de veurnaomste inspiratiebronne. 't Is dus neet euverdreve te zègke tot die genres hun bestoon aon Stockhausen te daanke höbbe.

Sjaol

De groeten invlood vaan Stockhausen had neet in de leste plaots te make mèt de didactische functies die heer bekleide. Daodoor leet 'r 'n groete sjaol vaan lierlinge nao. Oonder die lierlinge zien, behave de bove al geneumde Czukay en Schmidt, Boudewijn Buckinx, Cornelius Cardew, Peter Eötvös, Wolfgang Rihm en La Monte Young.

Lies vaan belaankrieke werke

Stockhausen heet mier es 350 werke gesjreve. Es veurnaom(ste) weure de volgende gezeen:

Secundair literatuur

  • Jonathan Harvey: The Music of Stockhausen, Berkeley/Los Angeles: University of California Press, 1975
  • Robin Maconie: The Works of Karlheinz Stockhausen, Londe: Oxford University Press, 1976
  • Karlheinz Stockhausen (ed. Robin Maconie): Stockhausen on Music: Lectures and Interviews, Londe: Marion Boyars, 1989

Bronne veur dit artikel

Extern links

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Karlheinz_Stockhausen&oldid=185555"