Sociolinguïstiek

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De sociolinguïstiek besjtudeert de relatie tösje taal en de samelaeving vanoet de veroondersjtèlling dat taal wert beïnvloed dör d'r sociale context oeëin de taal wert gebroekd.

Beeldvorming Limburgstalige luuj

De hardnekkige beeldvorming van Limburgstalige luuj es zówwe ze dóm en oonbetrowbaar zieë is 't gevolg is van sociolinguïstisch oonderzeuk. Bies 2009 wert die beeldvorming dör Limburgse muziek van André Rieu of in nog sjterke mate dör de Limburgstalige muziek van Rowen Hèze get biegesjtuurd. In de Limburgse media eges is 't evvel in 2009 nog neet gebrukelek öm die muziek te recencere. Ooch Limburgse wetensjappers wie Joep Leerssen of Wil Roebroeks, die de Sjpinoza-pries kraege, drage bie töt 'n positiever beeldvorming. Limburgse sjporters drage, oondaanks hön prestaties óp waeltniveau, wènnig bie an de beeldvorming ömdat ze in e neet-talig gremium hön prestaties lieëvere.

Pabo-lieërsjtof

In de jaore 70 kraege Pabo-sjtudaente de theorieje van Bernstein väörgesjóttelt an de Mestreechse kweeksjoeële mae över 't Plat waoërt neet gekald. Mergelsberg kraeg 'n zero vör dit sjtudieoonderdeel ömdat ze neet de vraoge beantwoordde mae 'n oeteenzètting goof över 't gegaeve dat 't Plat 'n ander taal is es 't Nederlands en me in Limburg dus neet väöl kan aanvange mèt Bernstein öm keender te helpe de sjtandaardtaal baeëter te lieëre beheerse. In november 2009 waoërt tiedens 'n congres van de Nederlandse Taalunie in Brussel över de dialekte in 't Nederlandse taalgebied dör d'r Brabander (? zeuk 'ch sjtrak effe óp) 'n laezing gegaeve oeë in e väörsjtèlde öm de dialektinterferenties in 't Nederlandse taalgebroek van keender neet langer mèt roeëj te verbaeëtere mae mèt greun. Mergelsberg sjraef dat al in de jaore 90 in d'r Koeënwoof

De sociolinguïstiek in Nederland

Eenkel oonderzeuksgebiede van de sociolinguïstiek zeunt:

• taalgebroek van versjèjje sociaal klasse (vgl. VS pionier William Labov en Ingelsje pionier Basil Bernstein: 'restricted and elaborated code'),
• sjtraottaal en jóngeretaal,
• attitudes t.o.v. dialect en sjtandaardtaal in bieväörbeeld 'n bepaalde sjtad of regio.

De sociolinguïstiek vörmt zjuus wie de etnolinguïstiek, besjrievende taalkunde en de historische taalkunde oonderwaerp van de antropologische taalkunde.

Taal is sociaal bepaald

De sociolinguïstiek vertrèkt vanoet de veroondersjtèlling dat taal ömmer sociaal-cultureel bepaald wert; zoe sjluut ze nauw aan bie d'r pragmatiek. In de sociolinguïstische taalkunde wert noeëts 't accent óp de formeel vorme van taal of óp de morfologie gelag, tenzij dat van belang is in d'r sociale context. Me kan de discoursanalyse es 'n oonderafdeling van de sociolinguïstiek besjoewe. Väöl sociolinguïstische oonderzeuke zeunt immers gewórteld in d'r praktijk van d'r alledaag:

• het notoire supermarktoonderzeuk van William Labov,
• de sociaal netwerke van Leslie Milroy,
• de jóngeregroepe van Jennifer Cheshire

haant alle maatsjappeleke factore bloeëtgelag die oonlósmakelek mèt versjille in taalgebroek verboonde waore.

Sjtaand, Sekse, Regio

E belangriek begrip in de sociolinguïstiek is 'sjtratificatie' -indeling in klasse of sjtande-: me geet d'r van oet, dat bepaald (afwiekend) taalgebroek in bepaalde bevolkingsklasse mieë väörkeumt es wie in aander; zoewie 't verdwijne van de "g" in de Ingelsje -ing -oetgaank töt de oetsjpraak -in, oeévan bewaeze is dat dit fenomeen bie de 'working class' 'huurt'; en dat 't 't mèts bie manneleke arbeiders, en 't minst bie 'upper class'-vrówwe vörkeumt.

Dèk zeunt dergeleke versjille neet eenkel klasse-, mae ooch seksegeboonde; daorenbaove haant regionaal versjillen neet zaelde 'n 'prestigeconnotatie'; -in d'r ene sjtrieëk waardeert me 't taalgebroek van 'ne aandere sjtrieëk dèk gaans aandersj - överigens dèk es minderwaardig.

Ooch tösje versjèjje dialecten is sjprake van 'stratificatie'. In Nederland (boete Limburg) wert bieväörbeeld 't Limburgs 't lieëgst gewaardeerd. Sjterker nog: aandersspraeëkende associëre 't mèt: 'dóm' en 'oonbetroewbaar'. Van 't Limburgs sjteet 't Kèrkräödsj överigens óp de allerlieëgste traej. Dit haat te make mèt d'r 'aafsjtaand' töt (en 't groeëts mäögeleke versjil mèt) de 'dominaante' taal: 't 'Randsjtads'.

Oonderliegkende wètmaotighede

E aander oonderzeuksterrein van de sociolinguïstiek is de natuurleke 'prosodie' -'t gebroek van wäöërd in 'ne zin- die luuj in hön kalle an d'r daag liegke; taalkundige wie Wallace Chafe mienge in d'r ópboew van e gesjprek 'n poëtische ordening te herkenne, compleet mèt ege ritme en verslengde. Dell Hymes probeert in zie Speaking-model de bepalende factore die bie 't kalle van belang zeunt, bloeët te liegke, oeëbie eder gesjprek an 'n aantal non-verbale factore oonderwórpe is die de boodsjap beïnvloede.

Sociolinguïstiek haat 'n sjterke belangsjtèlling vör gesjpraoëke taal, aangezieë de identiteet van luuj en hun sociaal positie hie in 't sjpontaanst töt uting keumt.

Sociaal wetensjap

Me kan sociolinguïstiek es 'n sociaal wetensjap besjoewe, die in taegensjtèlling töt de formalistische taalkunde nao boete de taal liegkende factore kiekt bie miensjeleke interactie; 'syntaxis' -d'r lieër van 't gebroek van wäöërd en zinsópboew- en, ten tweede, 't 'lexicon' -woordesjat- zeunt hie van minder belang. De gevestigde machtsverhoudinge in de maatsjappiej kènne vólges de sociolinguïstiek an de hand van taal achterhaold werre. Ooch de etnografie behuurt in dae zin bie de sociolinguïstiek: väöl sociolinguïste avant la lettre - me kan deenke an Edward Sapir - probeerde 't besjtoeë en versjil van e bepaald beeld van boete- en binnewaelt en sociaal ordes via 't besjtudere van bieväörbeeld indianetale te sjtructurere en aan te toeëne.

Kiek ooch

• Dialectologie en Literatuur euver 't Limburgs
• Diglossie en Modertaal
• Taalbad

[[Categorie:]]