Heksewaan: Versjèl tösje versies

← Gank nao de veurige diff Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 25 dec 2008 00:56

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Heksewaan is 'n algemèng miensjelek versjiensel. 't Fenomeen keumt vör bie volkere die geleuve in de wèrking van koeëj geester en hön machsöverdrach op luuj-tovenaere, die aander luuj koeëd wille doeë. 'ne Late variaant op d'r heksewaan waore de 18de ieëwse processe van de bokkeriejersj.

Wat is 'n heks?

In Europa is 'n heks 'ne maan of 'n vrow die geacht wert contact te ha mèt d'r duvel en van höm de mach kriet öm aander te benaodele.

Juridische en theologische basis van de heksevervolging

't Obscurantisme va christeleke theologe en christeleke kèrke deeg luuj geleuf hechte an 't besjtoeë van hekseriej in de plaatsj van geesteskraenkdes te erkenne. 't Kèrkelek rech van d'r 12de ieëw, d'r Canon Episcopi va 1140, bepaalde dat hekseriej oetgeroejd moes waeëre. De scholastieke theologe oet d'r 13de ieëw, zoewie Albertus d'r Groeëte en Thomas van Aquino bewaerde dat hekse dienaresse van d'r duvel waore. De kèrkeleke inquisitie vermengt dèk ketteriej mèt hekseriej. Jeanne d'Arc en de 14de ieëwse processe in Montaillou zeunt dao 'n vörbeeld van.

D'r Heksehamer

Twieë Duutsje dominicane, J. Sprenger en H. Institoris, publiceerde in 1486 'n haandbook vör heksevervolging, mèt es titel Malleus Malificarum of Heksehamer. Eèdere rechter how dat book toendertied. Friedrich Spee von Langenfeld sjraef 'ne sjerpe kritiek óp d'r Heksehamer en d'r praktijk van die daag.

Welke luuj waore 't sjlachtoffer van d'r waan?

Vöral aower, allèngsjtaonde, örm vrowwe zeunt es heks vervolgd, mae ooch in Duutsjlaand ènnige mansluuj. Sjtaerk antifeminisme van de kèrke spelde dao-in 'n ról. Volges sjattinge zeunt in Europa roond 50.000 luuj op groond van vermiengde hekseriej öm 't laeve brach en daobie mót me raeëkening d'r mèt haowe dat lang neet alle archieve bewaard zeunt blaeve.

Besjöldiginge

Boulere mèt d'r duvel
'n Pact sjlete mèt d'r duvel, oeëvan 'n maerkteke op 't lief te zieë is
Nao d'r sabbat of 'n heksefieës goeë
Sjaaj berokkene an vieë en oogst: kraenkdes bie luuj veroorzake dör ze aan te rake

Oondervraoging en bekentenisse

Alle 'hekse' bekènde oonder folteringe oongeveer de èègeste faote. De rechters sjtèlde ömmersj an èdere beklaagde de èègeste vraoge oet 't haandbook en de oongelökkig koese allèng mer mèt jao of nèè aantwaoërde.

Folteringe

De geseling
De lödder: mèt 'n tow baove op 'n lödder gehaove waeëre en zoe ore blieve hange
De veut mèt zèèp insjmaere, sjoon va sjaopslaer aadoeë en dan 't vuur an de veut haowe
't Wakker haowe va luuj gedurende mieërdere daag
Gloeiende iezere vlak bie 't gezich haowe
De ledemate rekke op 'n piengbaank
De waterproof waoërt, zjuus wie de heksewaog, es bewies gebroekd: wae bleef drieve of te wènnig woog waor sjöldig want hekse waore gewichsloos.

Hekseprocesse in Limburg

Remung
Diepenbeek (1532)
Eksel (1725)

In Belsj Limburg in totaal 118 processe in d'r 16de, 17de en 18de ieëw die allemaol eindigde op d'r braandsjtapel.

Hekseprocesse in d'r 21ste ieëw

Op 14 februari 2008 waoërt 'n van hekseriej besjöldigde vrow in Saoedi-Arabië veroordeeld töt de doeëdsjtraof. Ene van de aanklagers waor 'ne maan dae bewaerde dat ze häöm impotaent gemakd how.

Bronne

Indekeu, B., Heksenvervolging in het gebied van de huidige provincie Limburg, in Het Oude land van Loon, jrg 34, 1979, blz 229-262
Dettelbacher, W., Würzburg, ein Gang durch seine Vergangenheit, Würzburg, 1974
Wörterbuch der Deutschen Volkskunde, 1974, Stuttgart

Wieër laeze

E. Le Roy Ladurie, 1984, Montaillou ISBN 90 351 0340 8
C.Ginzburg, Hexensabbat, 1990, Berlin ISBN 3 8031 3549 4

@@ Tekslien 4: / Tekslien 4: @@
 == Wat is 'n heks? ==
-[[Image:Frspee.jpg|thumb|250px|Friedrich Spee von Langenfeld]]
 In [[Europa]] is 'n [[heks]] 'ne maan of 'n vrow die geacht wert contact te ha mèt d'r [[duvel]] en van höm de mach kriet öm aander te benaodele.
+[[Image:Malleus_1669.jpg|thumb|250px|Titelpagina van d'r Heksehamer, Lyon 1669]]
 == Juridische en theologische basis van de heksevervolging ==
 't [[Obscurantisme]] va christeleke theologe en christeleke kèrke deeg luuj geleuf hechte an 't besjtoeë van hekseriej in de plaatsj van geesteskraenkdes te erkenne. 't Kèrkelek [[rech]] van d'r 12de ieëw, d'r ''Canon Episcopi'' va 1140, bepaalde dat hekseriej oetgeroejd moes waeëre. De scholastieke theologe oet d'r 13de ieëw, zoewie [[Albertus d'r Groeëte]] en [[Thomas van Aquino]] bewaerde dat hekse dienaresse van d'r duvel waore. De kèrkeleke [[inquisitie]] vermengt dèk ketteriej mèt hekseriej. [[Jeanne d'Arc]] en de 14de ieëwse processe in [[Montaillou]] zeunt dao 'n vörbeeld van.
 ===D'r Heksehamer===
-Twieë [[Duutsjland|Duutsje]] [[dominicane]], ''J. Sprenger'' en ''H. Institoris'', publiceerde in 1486 'n haandbook vör heksevervolging, mèt es titel ''Malleus Malificarum'' of [[Heksehamer]]. Eèdere rechter how dat book toendertied. [[Friedrich Spee von Langenfeld]], 'n Duutsje [[jezuïet]] en professor an de universitèèt va ''Alma Ernestina'' in [[Riteln]], sjreef zoonder toesjtèmming van z'r ordesövversjte in 1631 anoniem d'r ''Cautio criminalis, Liber de processu contra sagas'' oeëmèt-e d'r Heksehamer, mae ooch 'n gesjrift van ziene collegaprofessor Hermann Goehausen (Processus juridicus contra sages et veneficos) en d'r nuuj oplaevende heksewaan te lief gong. E berispt daoin de vorste, die hön beambte en rechters neet controlere en how sjerpe waoërd vör de gèselekhèèd, die de verblinde waereldleke mach in de heng wèrkt. D'r gaanse heksewaan typeerde Spee von Langenfeld, dae lang ooch gewèrkd how es beechvader vör veroordeelde hekse en zich vraoge bie de processe begoes te sjtèlle, es 'n meneer van doeë die in taegesjpraok is mèt 't versjtaand, 't natuurlek rech en de christeleke leefde. [[Anna Spee von Langenfeld]] (1591-1631), èègenares van 'n [[wiengood]] en 'n verwaandte va Friedrich Spee waoërt in 1631 va hekseriej besjöldigd, veroordeeld en öm 't laeve brach. De heksevervolging veerde hoeëgtiejdaag in de 16de en d'r 17de ieëw en dit zoewal in protestaantse es in katholieke leng.
+Twieë [[Duutsjland|Duutsje]] [[dominicane]], ''J. Sprenger'' en ''H. Institoris'', publiceerde in 1486 'n haandbook vör heksevervolging, mèt es titel ''Malleus Malificarum'' of [[Heksehamer]]. Eèdere rechter how dat book toendertied. [[Friedrich Spee von Langenfeld]] sjraef 'ne sjerpe kritiek óp d'r Heksehamer en d'r praktijk van die daag.
 == Welke luuj waore 't sjlachtoffer van d'r waan? ==
 Vöral aower, allèngsjtaonde, örm vrowwe zeunt es heks vervolgd, mae ooch in Duutsjlaand ènnige mansluuj. Sjtaerk antifeminisme van de kèrke spelde dao-in 'n ról. Volges sjattinge zeunt in Europa roond 50.000 luuj op groond van vermiengde hekseriej öm 't laeve brach en daobie mót me raeëkening d'r mèt haowe dat lang neet alle archieve bewaard zeunt blaeve.
-[[Image:Malleus_1669.jpg|thumb|250px|Titelpagina van d'r Heksehamer, Lyon 1669]]
 == Besjöldiginge ==