Vastelaovend in Nederlands Limburg: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
FiriBot (Euverlèk | biedrages)
K robot Erbij: cy:Carnifal
Slomox (Euverlèk | biedrages)
Tekslien 94: Tekslien 94:
Zoawaal de carnavalsvereiniginge es 't [[dörp]] of [[gehuch]] geve ziechzelf de gekste name. 'n Paar veurbeelde: de Bök en Geite in [[Valkeberg (plaats)|Valkeberg]], 't Waterratteriek [[Sjin]], 't Bosjraveriek [[Houtem (Valkeberg)|Houtem]], de Veldkretsersj in [[Wienesrao]] en de Wesjdrievesj in [[Öäverem]].
Zoawaal de carnavalsvereiniginge es 't [[dörp]] of [[gehuch]] geve ziechzelf de gekste name. 'n Paar veurbeelde: de Bök en Geite in [[Valkeberg (plaats)|Valkeberg]], 't Waterratteriek [[Sjin]], 't Bosjraveriek [[Houtem (Valkeberg)|Houtem]], de Veldkretsersj in [[Wienesrao]] en de Wesjdrievesj in [[Öäverem]].



===Wikicarnaval?===

[[Aafbeilding:Wikivastenaovend.PNG|centre]]
''Tiedes de Carnavalsdaag ies, saer 2006, de Wikiwaereldbol op dees Limburgse wikipedia geseerd mèt 'n sjteek um de bezeuker te laote zeen, dat 'n gedeilte van de waereld bedèk ies mèt 'n fièsmötsj.'' <br>
===Foto's===
===Foto's===
<gallery>
<gallery>

Versie op 23 okt 2008 01:00

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


De carnavalsvaan hingk oet in Limburg
Carnavalsmaske

Vastenaovend of vastelaovend ies 't fiès dat veuraafgeit aan de vastentied van de Katholieke (de fièrtig daag veur de Paosje).
(in 't Ools)

Vastelaovendj viltj altied 7 zondige veur Paose= 6 waeke x 7 wirkdaag minus vastelaovesmaondig en vastelaovesdinsdig, det zeen dus 40 vastedaag. Paose is altied de eerste zondig nao de eerste volle maon die nao 21 meert viltj.

Carnaval weurt daoneve ouch gevierd in Belsj Limburg, in ’t Rienland (Duutsjland), in Venetië, in Zuud-Amerika, op de Antillen enz. Ouch in ander provincies zint 'r luuj die fiès viere, zoa-es in Groninge: zuug ouch 't Grönnegs Karnavalslaid.

Etymologie

’t Woord carnaval ies aafgeleid van 't Latiense carne vale (= vaarwel aan 't vleisj). 'n Ander meugelike verklaoring veur de term is 't Latiense carrus navalis: sjeepswage, wat zou verwieze nao rondtrèkkende groepe in 'n es 'n sjeep umgeboewde wage of kar, 't zoageneumde narresjeep, meh 't kèn ouch verwieze nao 't sjeep woamèt de god van de Ziè van de Kelte en de Germane oet 't noorde kaom um deil te numme aan de winterfièste. In Heerle en umsjtreke veurt tiedes de carnavalsdaag de Blauw sjuut (sjeep) rónd. Die lèk in versjillende plaatse aan. De bemanning viert vervolges fiès mèt de plaatselike carnavalssociëteit en aanhang.

Vastenaovend en vastelaovend wies nao de aovend veur 't begin van de vastetied bie de Katholieke.

Historie van vastenaovend

Vastenaovend of vastelaovend zou 'n miè dörpse benaming zin veur datgeen wat mèt de carnaval in sjtae gebeurt. De vastenaovend huèrt bie de veurjaorsvieringe die sjtamme oet de Germaanse tied. In de kalender van Augustustinus were die besjreve. De Katholieke kèrk waor neet zoa gelökkig mèt de sóms heidense utingsvörme: 't vermómme mèt derevelle, duvelsköp en maskes. Ouch 't verkleie van manne in vrouwekleier woort veroordeild. Daoneve woort op die fièste euverdadig gegete en gedrónke. Vanwege dees excesse bie de heilige nachte (Weihnachten) van de Germaanse neet-geluivige woorte, op 'n gegeve moment, dees ónoetroeibaar vieringe door de Katholieke kèrk verplaats nao 't begin van de vaste. Dat ies ouch de rae dat 't fiès van de geboorte van Christus verplaats woort nao 25 december.

Nederlands Limburg

De Carnavalsviering ies vanoet Duutsjland en mèt name oet 't Rienland nao Limburg en Brabant euvergewejd. 't Ièrsj nao Mestreech rónd 1840, daonao nao Venlo, Zittert en Valkeberg en zoa wiejer. In 't jaor 1822 sjtart in Kölle (Duutsjland) 'ne wèrkgroep, besjtaonde oet 11 persone, mèt 't, nao 'n lang pauze vanwege de Franse bezètting, organisere van 'n carnavalsfiès. 't Gekkegetal 11 weurt 't carnavalsgetal.

Luuj verkleie zich en goon gemaskerd of gesjmienk op sjtap. Tot de jaore 60-70 in de 20e ièw moch dat allein tiedes de drie vastenaovesdaag. Op ander daag in 't jaor waor 't verbao um gemaskerd te loupe of ziech te verkleie in 'n vrouw (es se man waors) of in 'ne man (es se 'n vrouw waors). Kloksjlaag 12 oer dinsdignach, moos dat masker dan aafgezat were, zoadat ederein dan wir herkènbaar waor. In 't begin waor dat ouch de reigel bie 't ouw-wieverbal. In de lètste jaore weurt Carnaval ummer miè 'óntmaskerd' umdat 'n maske benauwd ies in 't drage en lestig um mèt te drinke. In plaats daovan weurt 'r gesjmienk.

Motto van de carnaval: satire en sjpas

Mèt carnaval weurt euveral de draak mèt gesjtoke en gesjamp. De boel weurt umgedrièjd of óndersjtebove gezat. Me moet 't allenei neet serieus numme!
't Fenomeen (carnavals)prins en minister mèt zien gevolg (ederein in vol ornaat) en 't (willekeurig) oetreike van hoesordes moet me in diet verband zeen.

Carnaval viere

Road gael greun is de kleur van vastelaovend

De carnaval besjteit oarsjprónkelik oet drie fièsdaag: zóndig, maondig en dinsdig, dat zin de drie döl daag.

  • De zóndig haet es carnavalsnaam groate vastenaovend of vètte zóndig. De groate optoch of de boonte störm trèk oet op väöl plaatse.
  • De maondig weurt ouch kleine vastenaovend geneump. Op deze-n daag trèkke ouch diverse optochte. Op 't Duutsj hèt ‘t Rosenmontag. In o.m. Kölle trèk dan de groate Rosenmontagszug.
  • De dinsdig ies de lètste vastenaovend, ouch waal Döllen dinsdig geneump. In Mestreech vingk ’t Zate hermeniekes Concour plaats, in Kirchroa ’t Kloneconcour, in Gulpe weurt de vastelaovesvierder van 'jaor oetgerope en in Venlo treujt ’n sjtèl in de ónech bie ’n boerebroelof. Allenei festiviteite woa doezende verkleide luuj nao toe goon.
  • Op esjelegoonsdig huèrt 't fièste aafgeloupe te zin, dan begint de 40-daagse vastetied. Op 't menu van daen daag sjtóng dan hièring, sóms gecombineerd mèt wiete boane. Dao ies 't hièringbiete oet gegreujd, woabie luuj in de café same gezellig hièringe ete.

Carnaval weurt gevierd op sjtraot, in 't café, op sjoal en bie de vereiniging. Dao weurt gezamelik gesjprónge en gedans op carnavalsmuziek en dao vinge optraejes plaats door de luuj zelf of door artieste. Dan weurt de actualiteit en ander zake op de korrel genómme door o.m. butereednersj. Dansmariekes of prinsegardes in uniform laote 'ne ingesjtudeerde dans zeen. Sóms höbbe 'n sjoal of 'n vereiniging 'ne eige carnavalsprins of 'n prinses. Ouch weurt waal, in 'n besjlote fiès, 'ne wedsjtried georganiseerd veur 't meis carnavalistisch verkleid persoon. De carnavalsleedsjes, allemaol in 't dialek, were mètgezónge.

De boerebroelof

In Noord-Limburg viere ze in diverse plaatse 'n boerebroelof, 'n carnavalsfiès veur burgersj, boere en boeteluuj, mèt al d'r op en d'raan, wat boe 'n sjieke broelof allure kènt geve. D'r weurt in de ónech getrouwd. Dit vingk plaats in o.m. Venlo, Tegele, oppe Ruiver en in Kessel.
Neve 'n nuuj (gekoze) 'broedspaar', doon de volgende personages aan dees ceremonie mèt: broedsmaedsjes, de broedsjónker, getuges, soekernónk en -tant, de burgemeister, de bode ('ne 'echte ambtenaer') en de kapelmeister. Woute en kadette versjterke 't boeregezelsjap. De muziek en sjtimmung weurt verzörg door de diverse Joekskapelle. Ze sjpele de boerebroelofsmarsj en ander carnavalssjlagersj.

De officieel taal

De Limburgse taal ies dé officieel taal van en rónd Carnaval. Oetnuèdiginge, procclamaties, leedsjes, optochtekste, toesjpraoke, radio, tv, speciaal gezètter, zietinge, buuts, mèsse en alle sjtómme kal, alles gebeurt in 't dialek.

Carnavalsleedsjes

Op diverse plaatse höbbe ze eder jaor 'ne oetgekoze carnavalssjlager. Sómmige leedsjes, allenei in 't dialek, greuje, neve de leedsjes van 't Limburgs Vastelaovesleedjes Konkoer, oet tot 'ne evergreen, dae provinciebreid gezónge weurt, jaor in jaor oet.

  • Veurbeelde: Limburg allein, Van Eysde tot de Mokerhei; As de sterre dao bove sjtraole; d'r Loemelekriëmer; Dao goon de lempkes aon; Vastelaovend djziengeleboem; Meh mien lepke; In d'n hiemel; Roed, roed, roed zien de roeze;

Pekske en verseringe

Sjtraotversering mèt de Carnaval

Terwiel vreuger euver 't algemein de luuj zelf hun pekske inein fiesternölde, goon väöle noe nao de carnavalswinkel. Dat wilt neet zègke, dat ‘r neet zelf miè genièjd en geknutseld weurt. ’t Ies en blief ’n oetlaopklep van creativiteit. Op 't Duutsj vinge carnavalsbeurzje plaats in Kölle en Düsseldorf. Ouch besjteit'r 'ne handel in carnavalswages en ander attribute.

Tiedes de drie döl daag weurt hie en dao 'n carnavalssymbool oetgehange, dat op dinsdig wir nao ónder weurt gehoold. veurbeelde: 't Mooswief in Mestreech, de waterrat in Sjin. In Valkeberg laote ze bok op.

Mèt de drie (of miè) carnavalsdaag weurt 't hoes van de prins geseerd en de sjtraot hingk de vaan veur 'm oet. De kleure road, geel en greun zint de lètste jaore favoriet en oetgegreujd tot dé carnavalskleure. Noe wappert in gans Limburg dees driekleur aan de hoezer vergezeld van hièl väöl balonne in dezelfde tinte... In 't riek van de Aester Sjaelen Uul in Pej is d'r zellefs eine wedstrijd gemaak, namelik de "Sjoonst Verseerdje Gevel".

Carnavalsactiviteite en festiviteite

Nao de jaore 60 van de 20e ièw zint 'r ummer miè en vreuger carnavalsactiviteite biegekómme: Zoa-es:

  • Sjtart carnavalsseizoen: Dat vingk plaats op de 11e_van_de_11e op 11 november.
  • Narre-universiteit: In Mestreech besjteit de N.U.L.: de Narre-Universiteit Limburg. Aan dees 'universiteit' besjteit de meugelikheid um te 'promovere' tot Doctor Humorisch Causa.
  • 't LVK: 't Limburgs Vastelaovesleedjes Konkoer, 'ne jaorlikse wedsjtried veur de bèste Limburgse carnavalssjlager.
  • Buuts: De Limburgse butereednerkampioensjappe.
  • Ouw-wieverbal: Op de dónderdig veur carnaval vingk op versjillende plaatse 't Ouw-wieverbal plaats. In sómmige plaatse haet daen daag de naam vètte dónderdig gekrege. Op 't Duutsj weurt bie mansluuj, die 't bal bezeuke of bekieke, de sjlieps of karvat die ze umhöbbe door de 'ouw wiever' gewoon aafgeknip. 't Versjiensel haet ziene oarsjpróng in de Greunsjtraot bie Waubach.
  • Inblaoze: Op de zaoterdig in 't carnavalsweekend vingk hie en dao 't inbloze van de carnaval plaats door alle plaatselike zate hermeniekes. Daen daag haet de naam raoze zaoterdig gekrege.
  • Sjleuteleuverdrach: Op 't sjtadhoes weurt de sjleutel, 's zaoterdes of 's zóndigs, door de burgemeister euvergedrage aan de nuje sjtadsprins.
  • Carnavalsdialekmès: Hie en dao weure de daag gesjtart mèt 'n dialekcarnavalsmès. De prins en zien gevolg zin dan in vol ornaat aanwezig en verzörge de biedrages veur de aangepasde viering. Die aanpassing uut ziech in de tekste en de muzikaal umliesting.
  • Boetezieting: In Venlo weurt de vastelaovend ingeloewd mèt de Boetegewoon boetezitting in de zoepkoel.
  • Optochte: Diverse thema-optochte vinge plaats: lempkesoptoch in Valkeberg, 't klone-trèkke en kloneconcour mèt podiumartieste in Kirchroa. Get name van klone-groepe: Jemuutlich beklopt, Vol doa, Klaboetsterbiere, Ummer umjedeuft.
  • De aafsjleting: Nao 2002 vingk in Gulpe de verkezing van de vastelaovesvierder van 't jaor plaats. Hie traeje ouch podiumartieste op. Um twelf oer weurt de vastelaovend aafgesjlote.
  • Haufvaste: In sómmige dörper op 't Belsj trèkke de carnavalsoptochte mèt haufvaste. Deze zóndig op de hèlf van de vastetied ies in Limburg op sómmige plaatse ouch 'ne datum veur carnavalsfestiviteite.

Zate hermenie en joekskapel

'n Träötende zate hermenie in Wiek

In Mestreech löp saer 1959, rónd de Carnaval, 'ne groep sjpelersj, die ziech de Zate hermenie neump. 't Versjiensel Zate hermenie, sjpaskapel of joekskapel breidt ziech oet in 't lètste kwaart van de 20e ièw. Ouch hie liek de naodrök, neet op good sjpele, meh op gezellig same muziek make. Dao weurt gebruuk gemaak van 'n groat assortiment sumpel muziekinstrumente mèt de naodrök op 't blaosinstrument en 't ritmeinstrument. Ganse families trèkke mèt es de groep nao boete kump, inclusief de kinger. Ze höbbe, sóms eder jaor nuuj, orgineel en kleurrieke pekskes aan. Op carnavalsdinsdig vingk in Mestreech, op de Vriethof, 't Zate hermeniekesconcour plaats, 'ne wedsjtried woabie gekäörd en gemete weurt door de carnavalssociëteit. Edere deilnummer krieg 111 punte, (dat ies de ièrsjte pries) mèt lof van de jury!.

'n Paar karakteristieke name van hermeniekes en joekskapelle: Nieks dao; Hel en valsj, Tutendöl, Bragke Boebelaere, ‘’t Kump’, Naat en Druug, Um te jenke; Laat en Zaat; Volle blaos; Kiele kiele; de Kroegadours; Sjeive drek; Gresbuus; Doebele Forto; Blamaasj; Aom zat; Hoëge Noë(d)t; Geine aom, Biëstig good, Flabbedeius, Neet um aan te huure; Petatte Nelke, Sjiengele boem; Underste Baove; Us Famfaar; Noat Weg.
Zate hermeniekes loupe noats in de maot, eigelik miè de tegenin!

Organisatie

Alle activiteite, die georganiseerd were, zoa-es zietinge, de prins oetrope, dansaovende, sjlagerverkezinge en optochte gebeure door 'n Vastelaovesvereiniging of carnavalsvereiniging, kort cv geneump. Meistal ies dat 'n raod van 11 ónder veurzietersjap van 'ne president. Eder jaor weurt door hun 'ne prins, 'n prinses en 'ne minister, 'ne adjudant, 'ne hofnar gekoze en oetgerope. In naovolging van 't Rienland versjiene d'r op diverse plaatse in 't prinselik gevolg ouch nog prinsegardes en dansmariekes.
De triómfoetroop van prins en raod van èlf in 't openbaar en in de optoch ies "ALAAF" of op 't Duutsj: "HELAU". In sommige ander plaatse gebruke ze 'ne andere oetroop. b.v. in Elsloo bie de Vastelaovesvereniginge De Aester en in Pej de Aester Sjaelen Uul rope ze "Sjregkedek", es imitatie van de sjrieëw van 'n aester.

Zoawaal de carnavalsvereiniginge es 't dörp of gehuch geve ziechzelf de gekste name. 'n Paar veurbeelde: de Bök en Geite in Valkeberg, 't Waterratteriek Sjin, 't Bosjraveriek Houtem, de Veldkretsersj in Wienesrao en de Wesjdrievesj in Öäverem.


Foto's