Epifanie (geveul)

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Tekening van John Leeche "Archimedes dae e waerm bad nèmt en Eureka! reupt"

'n Epifanie (van 't Aodgriekse ἐπιφάνεια, epiphaneia, "manifestatie") is e plotseling begrip van de groeëter essentie of betekenis van get. D'r term wert zoewal in de filosofie es in de literatuur gebroekd en betekent dan dat me "'t lètste sjtuk van d'r puzzel haat voonde oeëdör me an 't lange lètste 't gaans plaetsje kan zieë" of dat me, óp 't örsjte zich gaar neet relevante, nuuj informatie kriet, die evvel leech werpt óp 'n deper of mieë fundamenteel raamwerk van referenties.

Epifanies of plotseling begrip had ooch oontwikkelingssjprung in de technologie en de wetensjap mäögelek gemakd. De beroemde epifanie van Archimedes' beraeëkening van 't volume van 'n bepaalde massa, deeg 'm oetrope "Eureka!" ("Ich han 't voonde!"). In biografieje van väöl mathematici en wetensjappers keumt 'n epifanische periode vör in de vreug carjaer oeëvan de vertakkinge in detail waoërte oetgewèrkd in de jaore daoóp. Zoe waor Albert Einstein es e joonk keend enorm geraakt dör 'ne compas en 't besef dat sommige neet zichtbare krachte in de ruimte d'r vör zörgde dat de naold boezjeerde. E väörbeeld van 'ne flits van holistisch begrip in 'ne väörbereide gees waor Charles Darwin's intuïtie över de natuurleke selectie tiedens The Voyage of the Beagle.

Historie[bewirk | brón bewèrke]

De twiede betekenis van d'r term epifanie daankt zieng populariteit an James Joyce, dae de betekenis d'r van oeteenzat in Stephen Hero en in de novelle A Portrait of the Artist as a Young Man (1916). Joyce gebroekde d'r term ooch es 't literair devies in eeder kortverhaol van de Dubliners (1914) collectie, 't peunt oeë de protagoniste töt e plotseling besef kaome dat hun 't zich óp zichzelf of hun sociaal conditie radikaal verendert. Vör d'r filosoof Emmanuel Lévinas, is de epifanie of "de manifestatie van 't goddeleke" te zieë in 't gelaat van d'r Aandere.

De klassieke Griekse toneelsjrievers en dichters zoge 't es hun taak öm de toesjouwers in 'ne sjtaot van katharsis te brènge. In d'r moderne tied liekt 'n epifanie achter d'r titel van William Burroughs' Naked Lunch, "a frozen moment when everyone sees what is at the end of the fork." D'r dadaist Marcel Duchamp en d'r Pop Artiest Andy Warhol wille mèt hön waerk en de meneer van presentere 'n epifanie bie d'r toesjouwer óp geng brènge roond de vraog "what art is" en wat neet.

In religie[bewirk | brón bewèrke]

In 'r Hindoeïsme verwiest epifanie nao de realisatie van Arjuna dat Krishna inderdaad 't universum representeert. Of in 't Boeddhisme oeë d'r term verwieze kan nao Boeddha's. D'r Zen term kensho besjrieft ooch dit momaent, refererend nao 't geveul bie de realisatie van 't aantwaoërd óp 'ne koan. Ooch Christene kènne de epifanie

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Epifanie_(geveul)&oldid=372523"