Sint-Pietersberg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Euverziechskeertsje vaan de Sint-Pietersberg; klik drop um 't te vergrute

De Sint-Pietersberg is 'nen heuvel ten zuie vaan Mestreech. Heer vörmp 't noordelekste gedeilte van 't Plateau vaan Caestert. In de berg ligk de ENCI-kojl, boe me tösse 1926 en 2018 kalkstein veur de cemintproductie heet gewonne. Heidoor is d'n heuvel gooddeils verdwene. De netuurleken heuvel is 107 meter hoeg. Op ziene rilletief vlaken tóp ligk D'n Observant. Dee is mèt +170,8 m bove NAP weliswoer significant hoeger, meh besteit oet pojn, dat bij de kalkwinning vrijkaom.

De berg is in behier vaan vereiniging Natuurmonumenten.

Geologie

't Plateau vaan Caestert en de Sint-Pietersberg oontstonte, doortot de Jeker en de Maos aan bei kante zesteg meter depe daole oetslete. 't Gesteinte in d'n oondergroond is gevörmp in 't Mestreechtien, aon 't ind vaan 't Kriet. Typisch veur 't Mestreechter Kriet is zien körrelege structuur en 't veurkoume vaan vuursteinconcreties. Jonger aafzèttinge van zand, greend en löss dèkke de laog aof.

In de vouksmoond hèt dit gesteinte melger. Dees benaoming is evels strik genaome neet riechteg. Melger besteit oet 25 bis 75% kalk en veur de res oet zand en leim. De Limburgse kalkstein is aanders vaan samestèlling en varieert get per plaots. Zoe is heer in Mestreech zachter es 't kunderstein oet Kunder.

Kalkstein kump hei ouch aon 't oppervlak aon de rande vaan de ENCI-kojl en langs hol weeg. Door de aonwezigheid van dit gesteinte gief 't väöl kalkweie.

Melgerwinning

Al iewelaank weurt oondergroonds krietgesteinte gewonne in de Sint-Pietersberg. 't Rizzeltaot daovaan zien de oetgestrèkde oondereerdse gangestèlsels, de zoegenaomde "melgergrotte". 't Gesteinte gebruukde me es bouwstein of es bemèstingsmattriaol veur de akkers. De totaol lengde vaan de geng bedroog 150 kilometer. Heivaan is door d'n daagbouw zoeget 80% verdwene.

Van noord nao zuid kinne veer gangestèlsels weure oondersjeie:

De groeve Slavante en 't zuielek gangestèlsel zien groetendeils aofgegrave. 't Gief wijer nog kleiner groeves. Op de berg ligk ouch de grotwoening vaan Greetje Blanckers, die dao tot 1971 gewoend heet.^[1] Allewel wiedoet de meiste oondereerdse geng gein echte grotte zien, gief 't wel echte. E bekind veurbeeld is de Duvelsgrot.

ENCI

In de twinteger jaore startde de "Eerste Nederlandse Cement Industrie" (ENCI) mèt de daagbouwexploitatie vaan krietgesteinte veur de cemintproductie. 'n Depe kojl in de berg is daovaan 't rizzeltaot. Dat leide tot protes vaan oonder mier d'n actiegróp ENCI-Stop. De mergelwinning woort op 30 juni 2018 stopgezat.^[2] 't Cemintfebrik vaan ENCI bleef evels cemint producere, meh geit dao in 2020 toch mèt oetsjeie umtot de groondstoffe noe vaan örges aanders mote koume en de Maos daoveur neet de bèste aonveurroute is.^[3]^[4]

Netuur en recreatie

Besjermp gebeed

Op de Sint-Pietersberg graze köddes mergellandsjäöp, meh 't gief ouch inkel bezunder soorte. Zoe breujt d'n oehoe aon de noordkant vaan de ENCI-kojl. Door 't kalk, dat aon de oppervlakde kump, gief 't plantesoorte die beperk veurkoume, wie de gevlekde aronskelk en de wèlle marjolein. Dees soorte lokke weer hiel väöl soorte kapelle, boeoonder 't uters zèldzaom eikeweiskeend.^[5]

Wandel- en fietsrótte

De berg is groetendeils aofgeslote veur gemotoriseerd verkier. Daodoor vörmp heer e populair wandelgebeed veur lui oet Mestreech en daoboete. 't Pieterpaad begint (of indeg) bove op de Sint-Pietersberg. Dao slut 't aon op de Europese wandelrót E2, die vaan Sjotland nao 't Franse Nice löp. Op 't noordelek gedielte vaan de berg gief 't 'n 5,2 kilometer lang wandelrót vaan Natuurmonumenten. D'n heuvel maak ouch deil oet vaan 't fietsroutenètwerk in Belsj Limburg.

Fietsrenne

E paar hèllinge zien miermaols opgenome in de Amstel Gold Race. Bekind is de Luikerweeg, dee me vaanaof de zuieleke en vaanaof de noordeleke kant kint beklumme. De bei hèllinge höbbe 'n lengde vaan 1.000 bis 1.200 meter. 't Huugdeversjèl is zoen viefteg meter, 't gemiddeld hèllingspercentaasj is 5% en 't maximaol 15%. 'n Aander hèlling is Slavante, aon d'n oeskant vaan de berg.

Gesjiedenis

Vaanwege zien strategische ligking aon de Maos verreze op de Sint-Pietersberg versjèllende forte en versterkinge. In de Romeinse tied gaof 't hei 'n oppidum, boevaan euvereges neet vassteit of 't 'ne Romeinse of Keltische bouw waor. 'n Aander hypothese zeet tot 't meugelek 't atuatuca vaan de Eburone waor.^[6] Volges aander oonderzeuk zouw de berg al bij de Romeine bekind zien gewees. Lang woort aongenome dat Julius Caesar noets in de Lieg Len is gewees, meh volges 'nen arsjeoloog brach hee zeker de haaf vaan zienen oonsuccesvolle campagnetied door in 't zuie vaan Limburg.^[7] Begin achtiende iew woort op de noordflank vaan de berg fort Sint Pieter aongelag. Dit fort waor oonderdeil vaan de vestingwerke vaan 't twiehierege Mestreech. De ligking in 't Maosdal maakde de stad kwetsbaar. Zoe woort ze in 1673 en 1794 door de Franse aongevalle vaanaof de berg. Vaanoet 't fort zouw veurtaon alle zuieleke aonvalle aofgeslage kinne weure. 't Dörp Sint Pieter (allewijl behurend tot de gemeinte Mestreech) laog boete de stadmör en woort mierder kiere verweus bij belegeringe.

In 1942 woorte 'n aontal kunssjtatte, boe-oonder 't sjèlderij De Nachtwacht, vaan de riekskluis in Heemskerk euvergebrach nao 'n speciaol ingeriechde melgergrot in de Sint-Pietersberg. Nao d'n oorlog kierde de kunswerke trök nao hun musea.

De 20e iew stoont veur e groet deil in 't teike vaan de groetsjaolege melgerwinning door ENCI. E groet deil vaan de melgergroeves góng verlore, dèks same mèt iewenaw teikeninge en graffiti. Vaanaof 2009 woort de melgerwinning aofgebouwd en in 2018 stopgezat.

Weitesjappeleke oontdekkinge en musea

Oontdekking vaan de mosasaurus roond 1770 (gravuur G.R. Levillaire, 1799)

Roond 1800 kraog de Sint-Pietersberg väöl aondach vaan weitesjappers nao aonleiing vaan de publicatie vaan Histoire naturelle de la montagne de Saint-Pierre de Maestricht in 1799. Hei-aon woort oonder aander 'ne sjedel vaan 'ne mosasaurus besjreve, dee roond 1770 in de Sint-Pietersberg woort gevoonde en dee de Franse nao de inname vaan Mestreech in 1794 nao Paries hadde euvergebrach. 't Fossiel woort daodoor bekind in wetesjappeleke kring en heet meugelek 'n rol gespäöld bij de oontwikkeling vaan de evolutietheorie. Ouch in de iewe daonao woorte op de Sint-Pietersberg regelmaoteg fossiele aongetroffe, veur 't lès in 2015.

In 't Natuurhistorisch Museum vaan Mestreech bevint ziech 'n groet aontal fossiele vaan mosasaurusse, ziesjèldpadde en aander ziebieste die in de Krietzie leefde en boevaan de reste in de berg bewaord zien gebleve. Hoof Lichtenberg hoesves 't Sint Pieters Museum, dat informatie versjaf euver de gesjiedenis vaan de berg, 't dörp Sint Pieter en zien bewoeners. In Ternejje is 't Maison de la Montagne Saint-Pierre gevesteg. Thema vaan dit museum is eveneins de gesjiedenis vaan de berg, meh mie vaanoet Belsj perspectief.

Cultureel erfgood

Forte en kestiele

't Gief versjèllende kestiele en forte op de berg. De ajdste koume oet de middeliewe. 't Sjoenste veurbeeld is de kestielruwien Lichtenberg op de noordoosteleke flank. 't Geit hei um 'nen donjon, dee hoeg bove de ENCI-kojl oetstik. In de 18e-iewse bijgebouwe is 't Sint Pieters Museum oondergebrach. In 't kader vaan de heroontwikkeling vaan de ENCI-kojl gief 't ouch planne um e hotel in te riechte, dat me mèt de lift kint bereike. Vaan 't vreug-middeliewse mottekestiel De Tombe op de westeleke hèlling is evels minder bewaord gebleve. Kortbij, neve de Maos, ligk ouch 't 16e iewse Hoes de Teuriekes, de woening vaan André Rieu. Op de zuieleke hèlling laog Kestiel Caestert, boevaan allewijl allein nog de deils ingestortden hoof Caestert resteert.

Fort Sint Pieter kaom in 1702 gereid es oetbreiing vaan de vestingwerke vaan Mestreech. Dit fort woort begin 20e iew gerestaureerd. Bij de lèste fase, die in 2013 is aofgerund gewore, woort aon 't begin vaan de Luikerweeg e netuurtransferium aongelag. Dat is e soort verdeep en ovaal parkeerterrein, boedoor de Sint-Pietersberg gooddeils verkiersvrij is gewore.

Mottekestiel De Tombe
Hoes de Teuriekes
Kestiel Lichtenberg
Oetziech op Mestreech vaanaof Fort Sint Pieter

Relizjieus bouwe

Op de plaots vaan hoof Caestert zouw al in de 12e iew 'n kèrk höbbe gestande. Ouch de kèrk vaan Sint-Pieter heet 'n lang gesjiedenis, allewel de allewijl neogotische kèrk vaan Sint-Pieter bove vaan arsjiktek Jules Kayser 19e-iews is. Awwer zien in eder geval de restante vaan 't Observantekloester, wat in de 17e-iew woort gebouwd, umtot de Mestreechse franciscane nao 't Verraod vaan Mestreech (1638) oet de stad woorte verbanne. Daoneve ligk de barokke Sint-Antoniuskapel. De Sint-Rochuskapel is 'n brikke kapel oet 1888.

Kèrk Sint-Pieter bove
Restant kloester Slavante
Sint-Antoniuskapel
Sint-Rochuskapel

Euvereg

In 't veurmaoleg dörp Sint-Pieter gief 't 'n aontal rieksmónnuminte. 't Geit veural um häöf en villa's. Op en roontelum de berg gief 't 'rs mie. Zoe ligk ten zuie vaan 't dörp 't 19e-iewse boetegood Slavante. Hoof Zonneberg, dee get mie bergop ligk, is 'nen typische Zuid-Limburgse hoof.

't Dörp Sint Pieter
Hoof Zonneberg
Boetegood Slavante

De berg in de kuns

De Sint-Pietersberg is laank e geleef oonderwerp gewees veur kunsteneers wie Joris van der Haagen, Jan de Beijer en Philippe van Gulpen. In de melgergrotte zien ouch middeliewse teikeninge aongetroffe.

Joris van der Haagen (17e iew)
Philippe van Gulpen (ca. 1830)
De Cloet (19e iew)
Laat-middeliewse grotteikening

Extern linke

Rifferenties

==Brónne==

Brón(ne):

Van Beek, W., Van den Broek, T., Haijtink, M., Flikkema, L., Nitters, R., Nollen, M., [...] Van der Wurff, C. (2016). Beleef de natuur. 80 verrassende tochten. Hilversum: Fontaine, p. 244-245

[1] Mestreechtersteerke.nl - Greetsje Blankers

[2] De Volkskrant - Na het stoppen van kalkwinning is deze mergelgroeve nu natuurgebied

[3] Enci.nl - ENCI Maastricht blijft cement produceren

[4] Nu.nl - Maastrichtse cementfabriek ENCI sluit na 94 jaar de deuren

[5] De Limburger - Zeldzame nachtvlinder gespot op Sint Pietersberg

[6] Archeonet Vlaanderen - Een opgraving heropgegraven. Onderzoek op het plateau van Caestert

[7] De Limburger - 'Julius Caesar leed zijn grootste nederlaag bij Maastricht'

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]