Centraal-Maaslandjs
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Mezeikers, es te dit dialek sjpriks.
't Centraol-Maoslands is e Limbörgs dialek in de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten, wat op de grens vaan Belsj- en Nederlands-Limbörg weurt gesproke. 't Dialek huurt bij 't Centraol-Limbörgs, meh heet wezelek mie affiniteit mèt Oos-Limbörgs es mèt Wes-Limbörgs.
Wie alle Limbörgse oonderdialekte vörmp ouch 't Centraol-Maoslands gein absolute einheid; aander indeilinge zien zeker dinkbaar.
Umvaank[bewirk | brón bewèrke]
't WLD rekent de volgende plaotse daan wel tóngvel tot 't Centraol-Maoslands:
't Dialek van Mofert deit wat betröf de heioonder geneumde kinmerke op väöl punte mèt mèt 't Centraol-Maoslands, meh is dujelek oosteleker vaan karakter en weurt umgeve door dialekte die oondobbelzinnig Oos-Limbörgs vaan aard zien. Um die rei weurt 't miestens ingedeild bij 't Noordelek Oos-Limburgs.
Kinmerke[bewirk | brón bewèrke]
Versjèlle mèt 't weste[bewirk | brón bewèrke]
Aon de weskant weurt 't Centraol-Maoslands gebeed euveral begrens door de Hoeg Kempe, e natuurgebeed, vaanajds zoe good wie oonbewoend. Dat heet gezörg veur 'n natuurleke barrièr tösse oosteleke en westeleke taolilleminte. Nog mie es 't Wieërtlandjs of Treechterlands is 't Centraol-Maaslands heidoor versjoend gebleve vaan westeleken invlood. De versjèlle mèt 't Maoskempes zien aonzienelek.
De dujelekste versjèlle tösse Maoslands 't Maoskempes, de westeleke naober, zien oontrunding en mouillering. 't Ierste ('t versjijnsel tot me beveurbeeld kieëning, green en pèt zeet veur kuuening, greun en pöt), kump in bekaans alle Maoskempense dialekte veur, meh nörges in 't Centraol-Maoslands. Bij mouillering is 't bekaans andersum. In de mieste Centraol-Maoslandse dialekte (e paar in 't zuie zien de oetzundering) zeet me vaan vrund(s)j en kènjer, dewijl dat in de Maoskempense dialekte allein gans in 't noorde veurkump, roond Bóggetj (!) en Bree. Aon zoe'n versjèlle kinne Maoskanters en Kempenere ziech oonderein herkinne.
Me zeet in 't Centraol-Maoslands beer (tegeneuver westelek bier), good (tegeneuver westelek goed), tied (tegeneuver westelek tijd, tèd, taaid), hoes (tegeneuver westelek huis, hèès, haus), boum (tegeneuver westelek boom), stein (tegeneuver westelek steen) en make (tegeneuver westelek maoke). Dit versjèl is 't abrupste in 't zuie vaan 't gebeed. In 't noorde doen de Maoskempense dialekte nog väöl dinger mèt 't ooste same; in 't zuie weurt de tegestèlling sjerper. Es me vaan Mechele nao Zietendaol (Zutendaal) reis kin me dit versjèl euver e paar kilometer in zien vol glorie vinde, dewijl 't versjèl tösse Bree en Mezeik, die wijer vaanein ligke, väöl kleinder is. Dao zien de westeleke klinkers neet zoe wied nao 't ooste doorgedroonge.
Oostelek is ouch 't behajd vaan doe/dich (wat ouch in de oosteleke Kempe nog gezag weurt) en de sj- in wäörd wie sjaop, sjoeën en sjan (zuug Panninger Zijlinie). Dat deilt 't Centraol-Maoslands nog wel mèt 't Maoskempes; pas in 't weste vaan de provincie verdwijne ouch die kinmerke.
Versjèlle mèt 't ooste[bewirk | brón bewèrke]
't Belaankriekste versjèl mèt 't Oos-Limbörgs is tot de Centraol-Maoslandse dialekte westelek ligke vaan de Panninger Linie. Ze höbbe daorum s-, en neet sj-, in slaope, spegel of stinke. (In beveurbeeld Remund en Zittert, wat aon d'n andere kant vaan de Panninger Linie ligk, zeet me sjlaope, sjpegel en sjtinke.) Daorum is 't ouch Stein (neet Sjtein).
Versjèlle in noordeleke en zuieleke riechting[bewirk | brón bewèrke]
't Versjèl mèt 't Häörs, 't noordelek naoberdialek, is in de ierste plaots tot me in 't Centraol-Maoslands de combinaties -ald en -old al laank geleie in -au(d) en -ou(d) heet veraanderd. Heidoor zeet me in dit gebeed awd. In 't Land vaan Häör, boe dat pas get later gebäörd is, zeet me aod. E vergeliekbaar versjèl besteit tösse Noordelek en Zuielek Oos-Limbörgs (aad in 't noorde, awd/oud in 't zuie). Wijer zeet me in 't Centraol-Maoslands miestens dat en neet det, allewel tot det in beveurbeeld Ech wel weurt gezag.
Ouch mèt 't Treechterlands, wat zuielek aon dit dialek grens, gief 't versjèlle. In 't Treechterland is d'n euvergaank vaan wes nao oos väöl geleieleker. In Mestreech en umgeving wisselt me dèks tösse oosteleke en westeleke klaanke (daag [inkelvoud] meh daog [miervoud], gries meh grijze, douf meh doeve); 'n wisseling die weurt geregeerd door toenversjèl. In 't Centraol-Maoslands kint me die neiging neet.
De rollende r[bewirk | brón bewèrke]
't Centraol-Maoslands steit binne Limbörg, zeker in Nederlands-Limbörg, drum bekind tot me de r deit rolle. Dit is evels mer deils woer. Um te beginne waor dit vreuger algemein; nog roond 1900 waor de uvulair r beperk tot de stei. Daonao vereuverde ze laankzaamaon 't platteland; nao d'n Oorlog waor de rollende r gooddeils trökgedroonge tot de Maoskant. Ouch dao is ze noe dujelek aon 't verdwijne; de rollende r kump veural bij get awwer sprekers nog veur. De rollende r waor dus feitelek allein in d'n twintegsten iew 'typisch Maoslands'.