Lies vaan Nobelprieswinners (sjemie)

De Nobelpries in de Sjemie weurt eder jaor touwgekind door de Keuninkleke Zweedse Academie veur Wetensjappe. In lijn mèt 't testamint vaan Alfred Nobel móste veural oontdèkkinge weure bekroend die de minsheid direk deende. Praktisch heet me evels vaan 't begin aof aon al fundamenteel oontdèkkinge bekroend. De lèste jaore geit de pries dèks nao natuurkundege oontdèkkinge en oetvindinge umtrint materiaole; soms weure ouch biosjemische prestaties bekroend (boemèt 't grensgebeed mèt de geneeskunde weurt verkind).

Jaor	Laureaot		Land	Juryrapport
1901		Jacobus Henricus van 't Hoff	Nederland	"[veur zien] oontdèkking vaan de wètte vaan sjemische dynamiek en osmotischen drök in oplossinge."
1902		Hermann Emil Fischer	Duitsland	"[veur] zie werk mèt de synthees vaan sókker en purine."
1903		Svante August Arrhenius	Zwede	"[veur] zien elektrolytische dissociatietheorie."
1904		William Ramsay	Vereineg Keuninkriek	"[veur zien] oontdèkking vaan de inerte gaasvörmege elemeinte in de loch, en zien bepaoling vaan hun plaots in 't periodiek systeem.
1905		Adolf von Baeyer	Duitsland	"[um] zien vorderinge in de organische sjemie en de sjemische industrie, door zie werk mèt organische verfstoffe en hydroaromatische samestèllinge."
1906		Henri Moissan	Fraankriek	"[veur zien] oonderzeuk nao en isolatie vaan 't elemint fluor, en um 't nao häöm geneump èllentrik fornuis."
1907		Eduard Buchner	Duitsland	"veur zie biosjemisch oonderzeuk en zie oontdèkking vaan boetecellege gisting."
1908		Ernest Rutherford	Nui-Zieland	"veur zien oonderzeuk nao de desintegratie vaan eleminte, en de sjemie vaan radioactieve stoffe.
1909		Wilhelm Ostwald	Duitsland	"[veur] zie werk umtrint katalyse en veur zien oonderzeuk nao de fundamenteel principes betrokke bij sjemisch evewiech en reactiebereidheid."
1910		Otto Wallach	Duitsland	"[um] zien verdeenste i de organische sjemie en de sjemische industrie door zie pioneerswerk op 't gebeed vaan alicyclische samestèllinge."
1911		Marie Curie	Congres-Pole/Fraankriek	"[veur] de oontdèkking vaan de eleminte radium en polonium, door de isolatie vaan radium en de studie nao de aard en samestèllinge vaan dit bezunder elemint."
1912		Victor Grignard	Fraankriek	"veur de oontdèking vaan 't Grignard-reagens."
		Paul Sabatier		"veur zien methode veur de hydrogenese vaan organische verbindinge in 't bijzien vaan fien vergrummeld metaol."
1913		Alfred Werner	Zwitserland	"[veur] zie werk umtrint de verbindinge vaan atome in molecule, in 't bezunder in anorganische sjemie."
1914		Theodore William Richards	Vereinegde Staote	"[veur] zien riechtege bepaolinge vaan 't atoomgewiech vaan e groet aontal eleminte."
1915		Richard Martin Willstätter	Duitsland	"veur zien oonderzeuk nao plantepigminte, in 't bezunder cholofyl."
1916	neet oetgereik
1917
1918		Fritz Haber	Duitsland	"veur de synthese vaan ammoniak oet zien eleminte."
1919	neet oetgereik
1920		Walther Hermann Nernst	Duitsland	"[veur] zie werk in de thermosjemie"
1921		Frederick Soddy	Vereineg Keuninkriek	"veur zine bijdraoge aon eus kinnes vaan de sjemie vaan radioactieve stoffe, en zien oonderzeuk nao d'n oersprunk en aard vaan isotope."
1922		Francis William Aston	Vereineg Keuninkriek	"veur zien ootndèkking, mèt ziene massaspectrograaf, vaan isotope in e groet aontal neet-radioactieve eleminte, en veur zien formulering vaan de gansenommerregel."
1923		Fritz Pregl	Joegoslavië/Oosteriek	"veur zien oetvinding vaan de methode vaan microanalyse vaan organische stoffe."
1924	neet oetgereik
1925		Richard Adolf Zsigmondy	Oosteriek	"veur 't aontuine vaan de heterogene staot vaan colloïdeoplossinge en veur de methodes die heer heet gebruuk."
1926		Theodor Svedberg	Zwede	"veur zie werk umtrint verspreiingssyteme."
1927		Heinrich Wieland	Duitsland	"veur zien oonderzeuk nao de samesteèlling vaan galzoer en verwante stoffe."
1928		Adolf Otto Reinhold Windaus	Duitsland	"veur zien oonderzeuk nao de samestèlling vaan sterole en hun band mèt vitamine.
1929		Arthur Harden	Vereineg Keuninkriek	"veur hun oonderzeuk nao de gisting vaan sókker en gistingsenzyme."
		Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin	Duitsland/Zwede
1930		Hans Fischer	Duitsland	"veur zien oonderzeuk nao de samestèlling vaan hemine en chlorofyl en in 't bezunder veur de synthese vaan hemine."
1931		Carl Bosch	Duitsland	"[veur] hun bijdraoge aan de oetvinding en oontwikkeling vaan sjemische hoegendrökmethodes."
		Friedrich Bergius
1932		Irving Langmuir	Vereinegde Staote	"veur zien oontdèkkinge en oonderzeuk umtrint oppervlaakdesjemie."
1933	neet oetgereik
1934		Harold Clayton Urey	Vereinegde Staote	"veur zien oontdèkking vaan zwoere waterstof"
1935		Frédéric Joliot	Fraankriek	"[veur] hun synthese vaan nui radioactieve eleminte."
		Irène Joliot-Curie
1936		Peter Debye	Nederland	"[veur zie werk mèt] de moleculair structuur door zien oonderzeuk nao 't dipolair memint en de breking vaan röntgenstraole en elektrone bij gaas."
1937		Walter Norman Haworth	Vereineg Keuninkriek	"veur zien oonderzeuk nao koolhydraote en vitamine C."
		Paul Karrer	Zwitserland	"veur zien oonderzeuk nao carotenoïde, flavine en vitamine A en B₂."
1938		Richard Kuhn	Duitsland	"veur zie werk umtrint carotenoïde en vitamine."
1939		Adolf Friedrich Johann Butenandt	Duitsland	"veur zie werk umtrint geslachshormone."
		Leopold Ružička	Joegoslavië/Zwitserland	"veur zie werk mèt polymethylene en hoeger terpene."
1940	neet oetgereik
1941
1942
1943		George de Hevesy	Hongarije	"veur zie werk mèt 't gebruuk vaan isotope es traceerders."
1944		Otto Hahn	Duitsland	"veur zien oontdèkking vaan de splieting vaan zwoer kerne."
1945		Artturi Ilmari Virtanen	Finland	"veur zien oonderzeuk en oetvindinge in de landbouw en veujingsindustrie, in 't bezunder veur zien methode veur de conservering vaan biestevoor."
1946		James Batcheller Sumner	Vereinegde Staote	"veur zien oontdèkking tot enzyme kinne kristallisere."
		John Howard Northrop		"veur hun verveerdeging vaan enzyme en viruseiwitte in zuvere vörm."
		Wendell Meredith Stanley
1947		Robert Robinson	Vereineg Keuninkriek	"veur zien oonderzeuk nao planteprodukte vaan biologisch belaank, in 't bezunder de alkaloïde."
1948		Arne Tiselius	Zwede	"veur zien oonderzeuk nao ppelektroforese]] en adsorbtieanalyse, in 't bezunder veur zien oontdèkkinge umtrint de complexe aard vaan serumeiwitte."
1949		William Giauque	Canada/Vereinegde Staote	"veur zien bijdraoge op 't gebeed vaan de sjemische thermodynamica, in 't bezunder wat betröf 't gedraag vaan stoffe bij extreem lieg temperature."
1950		Otto Diels	Wes-Duitsland	"veur de oontdèkking en oontwikkeling van de Diets-Adlerreactie."
		Kurt Adler
1951		Edwin McMillan	Vereinegde Staote	"veur oontdèkkinge umtrint de sjemie vaan transuraon eleminte."
1952		Archer John Porter Martin	Vereineg Keuninkriek	"um de oetvinding vaan partitiechromatochrafie."
		Richard Laurence Millington Synge
1953		Hermann Staudinger	Wes-Duitsland	"um zien oontdèkkinge op 't gebeed vaan de macromoleculair sjemie."
1954		Linus Pauling	Vereinegde Staote	"veur zien oonderzeuk nao de aard vaan de sjemische binding en häör touwpassing in de verklaoring vaan de structuur vaan complexe stoffe."
1955		Vincent du Vigneaud	Vereinegde Staote	"veur zie werk aon biosjemisch belaankrieke solfersamestèllinge, in 't bezunder veur de ierste synthese vaan e polypeptidehormoon."
1956		Cyril Norman Hinshelwood	Vereineg Keuninkriek	"veur hun oonderzeuk nao 't mecanisme vaan sjemische reacties"
		Nikolaj Semjonov	Sovjet-Unie
1957		Alexander Todd	Vereineg Keuninkriek	"veur zien werk mèt nucleotides en nucleotide coënzyme"
1958		Frederick Sanger	Vereineg Keuninkriek	"veur zie werk mèt de structuur vaan eiwitte, in 't bezunder die vaan insuline"
1959		Jaroslav Heyrovský	Tsjecho-Slowakije	"veur zien oontdèkking en oontwikkeling vaan de polarografische analysemethode"
1960		Willard Libby	Vereinegde Staote	"veur zien methode um koolstof-14 te gebruke in 't bestumme vaan awwerdóm in de arsjeologie, geologie, geofysica en aander takke vaan wetensjap."
1961		Melvin Calvin	Vereinegde Staote	"veur zien oonderzeuk nao de kooldioxide-assimilatie bij plante."
1962		Max Perutz	Oosteriek/Vereineg Keuninkriek	"veur hun studie nao de stuctuur vaan bolvörmege eiwitte".
		John Kendrew	Vereineg Keuninkriek
1963		Karl Ziegler	Wes-Duitsland	"veur hun oontdèkkinge op 't gebeed vaan de sjemie en techniek vaan hoeger polymere."
		Giulio Natta	Italië
1964		Dorothy Hodgkin	Vereineg Keuninkriek	"veur häör bepaoling door röntgenstraole vaan de structure vaan belaankrieke biosjemische stoffe."
1965		Robert Burns Woodward	Vereinegde Staote	"veur zien oetmuntende prestaties in de kuns vaan organische synthese."
1966		Robert Mulliken	Vereinegde Staote	"veur zie fundamenteel werk umtrint sjemische bindinge en de elektronestructure vaan molecule door de molecuulbaonmethode."
1967		Manfred Eigen	Wes-Duitsland	"veur hun studie nao extreem snel sjemische reacties, veroerzaak door 'n evewiechsversteuring door zier korte energiepulse."
		Ronald Norrish	Vereineg Keuninkriek
		George Porter
1968		Lars Onsager	Noorwege/Vereinegde Staote	"veur de oontdèkking vaan de everedege verhajding mèt ziene naom, die fundamenteel is veur de thermodynamica vaan oonumkierbaar percesse."
1969		Derek Barton	Vereineg Keuninkriek	"veur hun bijdraoge aon de oontwikkeling vaan 't concept vaan conformatie en zien touwpassing in de sjemie."
		Odd Hassel	Noorwege
1970		Luis Leloir	Argentinië	"veur zien oontdèkking vaan sókkernucleotide en hun rol in de biosynthese vaan koolhydraote."
1971		Gerhard Herzberg	Wes-Duitsland/Canada	"veur zien bijdraoge aon de kinnes vaan de elektronische structuur en geometrie vaan molecule, in 't bezunder vrij radicaole."
1972		Christian Anfinsen	Vereinegde Staote	"veur zie werk mèt ribonuclease, in 't bezunder umtrint 't verband tösse de aminozoersequens en de biologisch actieve confirmatie."
		Stanford Moore		"veur hun bijdraoge aon 't bezej vaan 't verband tösse sjemische structuur en katalytische activiteit vaan 't actief centrum vaan 't ribonucleasemolecuul."
		William Howard Stein
1973		Ernest Otto Fischer	Wes-Duitsland	"veur hun pioneerswerk, los vaanein, umtrint de sjemie vaan organometallische 'sandwichverbindinge'.
		Geoffry Wilkinson	Vereineg Keuninkriek
1974		Paul Flory	Vereinegde Staote	"veur zie fundamenteel werk, zoewel theoretisch es experimenteel, in de fysische sjemie vaan macromolecule."
1975		John Cornforth	Australië/Vereineg Keuninkriek	"veur zie werk umtrint de stereosjemie vaan enzymgekatalyseerde reacties."
		Vladimir Prelog	Joegoslavië/Zwitserland	"veur zien oonderzeuk nao de stereosjemie vaan organische molecule en reacties."
1976		William Lipscomb	Vereinegde Staote	"veur zien studie nao de structuur vaan boraone die leech doen sjijne op probleme vaan sjemische bindinge."
1977		Ilya Prigogine	Belsj	"veur zien bijdraoge aon non-equilibrair thermodynamica, in 't bezunder de theorie vaan dissipatieve structure."
1978		Peter D. Mitchell	Vereineg Keuninkriek
1979		Herbert Brown	Vereinegde Staote	"veur hun oontwikkeling vaan 't gebroek vaan respectievelek boor- en fosforbevattende stoffe in belaankrieke reagentes in de organische synthese."
		Georg Wittig	Wes-Duitsland
1980		Paul Berg	Vereinegde Staote	"veur zien fundamenteel studie nao de biosjemie vaan nucleïnezoere, mèt speciaol aondach veur recombinerend DNA."
		Walter Gilbert		"veur hun bijdraoge umtrint de bepaoling vaan basevolgorde in nucleïnezoere."
		Frederick Sanger	Vereineg Keuninkriek
1981		Kenichi Fukui	Japan	"veur hun theorieë, los vaanein opgestèld, euver 't verluip vaan sjemische reacties."
		Roald Hoffmann	Pole/Vereinegde Staote
1982		Aaron Klug	Vereineg Keuninkriek	"veur zien oontwikkeling vaan kristallografische elektronemicroscopie en zien opheldering vaan de structuur vaan biologisch veurnaom nucleïnezoer-eiwitcomplexe."
1983		Henry Taube	Canada/Vereinegde Staote	"veur zie werk umtrint 't mecanisme vaan elektroneuverdrachreacties, veural in 't metaolcomplexe."
1984		Robert Bruce Merrifield	Vereinegde Staote	"veur zien oontwikkeling vaan methodes veur sjemische synthese op 'ne vaste matrix."
1985		Herbert Hauptman	Vereinegde Staote	"veur hun oetmuntende prestaties bij 't oontwikkele vaan direkte methodes veur de bepaoling vaan kristalstructure."
		Jerome Karle
1986		Dudley Herschbach	Vereinegde Staote	"veur hun bijdraoge umtrint de dynamiek vaan sjemische elementair percesse."
		Yuan T. Lee	Taiwan
		John Polanyi	Canada
1987		Donald Cram	Vereinegde Staote	"veur hun oontwikkeling en gebruuk vaan molecule mèt structuur specifieke interacties vaan hoeg selectiviteit."
		Jean-Marie Lehn	Fraankriek
		Charles J. Pedersen	Vereinegde Staote
1988		Johann Deisenhofer	Wes-Duitsland	"veur hun vasstèlling vaan de dreidimensionaol structuur vaan e fotosynthetisch reactiecentrum."
		Robert Huber
		Hartmut Michel
1989		Sidney Altman	Canada/Vereinegde Staote	"veur hun oontdèkking vaan katalytische eigesjappe vaan RNA."
		Thomas Cech	Vereinegde Staote
1990		Elias James Corey	Vereinegde Staote	"veur zien oontwikkeling vaan de theorie en methodologie vaan organische synthese."
1991		Richard Ernst	Zwitserland	"veur zien bijdraoge aon de oontwikkeling vaan de methodologie vaan hoeg-resolutie NMR-spectroscopie."
1992		Rudolph A. Marcus	Canada/Vereinegde Staote	"veur zien bijdraoge aon de theorie vaan elektrone-euverdrachsreacties in sjemische systeme."
1993		Kary Mullis	Vereinegde Staote	"veur bijdraoge aon de oontwikkeling vaan methode in de DNA-gebaseerde sjemie (...) veur zien oontwikkeling vaan de polymerase-kettereactiemethode."
		Michael Smith	Vereineg Keuninkriek/Canada	"veur bijdraoge aon de oontwikkeling vaan methode in de DNA-gebaseerde sjemie (...) veur zien fundamenteel bijdraoge aon de vesteging vaan oligonucleotide-gebaseerde, plaotsgeriechde mutagenese en zien oontwikkeling veur eiwitstudies."
1994		George Olah	Hongarije/Vereinegde Staote	"veur zien bijdraoge aon de carbocatiesjemie."
1995		Paul Crutzen	Nederland	"veur hun werk in de atmosferische sjemie, in 't bezunder umtrint de vörming en aofbreking vaan ozon."
		Mario Molina	Mexico
		Frank Sherwood Rowland	Vereinegde Staote
1996		Robert Curl	Vereinegde Staote	"veur de oontdèkking vaan fullerene."
		Harold Kroto	Vereineg Keuninkriek
		Richard Smalley	Vereinegde Staote
1997		Paul Boyer	Vereinegde Staote	"veur de verheldering vaan 't enzymatisch mecanisme wat aon de basis ligk vaan de synthese vaan adenosinetrifosfaot."
		John E. Walker	Vereineg Keuninkriek
		Jens Skou	Denemarke	"veur de ierste oontdèkking vaan 'n iontransporterend enzym, Na+, K+ -ATPase."
1998		Oosteriek/Vereinegde Staote	"veur zien oontwikkeling vaan de functie-diechheidstheorie."
		John Pople	Vereineg Keuninkriek	"veur zien oontwikkeling vaan rekenmethode in de quantumsjemie."
1999		Ahmed Zewail	Egypte/Vereinegde Staote	"veur zien studies nao de euvergaanksstaote vaan sjemische reacties mèt femtosecondespectroscopie."
2000		Alan Heeger	Vereinegde Staote	"veur hun oontdèkking en oontwikkeling vaan polymeer geleiers."
		Alan MacDiarmid	Nui-Zieland/Vereinegde Staote
		Hideki Shirakawa	Japan
2001		William S. Knowles	Vereinegde Staote	"veur hun werk umtrint links- en rechsdrejjend gekatalyseerde hydrogeneringsreacties."
		Ryōji Noyori	Japan
		Barry Sharpless	Vereinegde Staote	"veur zie werk umtrint links- en rechsdrejjend gekataliseerde oxideringsreacties."
2002		John Fenn	Vereinegde Staote	"veur de oontwikkeling vaan methodes veur identificering en structuuranalyses vaan biologische macromolecule: veur hun oontwikkeling vaan weike desorptie-ioniseringsmethode veur massaspectrometrieanalyse vaan biologische macromolecule.
		Koichi Tanaka	Japan
		Kurt Wüthrich	Zwitserland	"veur de oontwikkeling vaan methodes veur identificering en structuuranalyses vaan biologische macromolecule: veur zien oontwikkeling vaan NMR-spectroscopie veur 't bepaole vaan de dreidimensionaol structuur vaan biologische macromolecule in 'n oplossing."
2003		Peter Agre	Vereinegde Staote	"veur oontdèkkinge umtrint de kenale in celmembraone: veur de oontdèkking vaan waterkenale."
		Roderick MacKinnon		"veur oontdèkkinge umtrint de kenale in celmembraone: veur structureel en mecanistische studies vaan ionekenale."
2004		Aaron Ciechanover	Israël	"veur hun oontdèkking vaan eiwitverval door ubiquitine."
		Avram Hershko
		Irwin Rose	Vereinegde Staote
2005		Yves Chauvin	Fraankriek	"veur de oontwikkeling vaan de metathesemethode in de organische synthese."
		Robert Grubbs	Vereinegde Staote
		Richard Schrock
2006		Roger Kornberg	Vereinegde Staote	"veur zien studies nao de moleculaire basis vaan eukaryote transcriptie."
2007		Gerhard Ertl	Duitsland	"veur zien studie nao sjemische percesse op vasten oondergroond."
2008		Osamu Shimomura	Japan	"veur hun oontdèkking vaan 't greun fluorescent eiwit."
		Martin Chalfie	Vereinegde Staote
		Roger Tsien
2009		Venkatraman Ramakrishnan	Vereineg Keuninkriek/Vereinegde Staote	"veur studies nao de structuur en de functie vaan 't ribosoom."
		Thomas Steitz	Vereinegde Staote
		Ada Yonath	Israël
2010		Richard F. Heck	Vereinegde Staote	"veur palladium-gekataliseerde kruuskoppelinge in de organische synthese."
		Ei-ichi Negishi	Japan
		Akira Suzuki
2011		Dan Shechtman	Israël/Vereinegde Staote	"veur de oontdèkking vaan quasikristalle."
2012		Robert Lefkowitz	Vereinegde Staote	"veur studies nao G-eiwitgekoppelde receptore."
		Brian Kobilka
2013		Martin Karplus	Oosteriek/Vereinegde Staote	"veur de oontwikkeling vaan multi-sjaolmodelle veur complexe sjemische systeme."
		Michael Levitt	Zuid-Afrika/Vereinegde Staote/Vereineg Keuninkriek/Israël
		Arieh Warshel	Israël/Vereinegde Staote
2014		Eric Betzig	Vereinegde Staote	"veur de oontwikkeling vaan superresolutie-fluorescentiemicroscopie."
		Stefan Hell	Roemenië/Duitsland
		William Moerner	Vereinegde Staote
2015		Tomas Lindahl	Zwede/Vereineg Keuninkriek	"veur mecanistische studies nao DNA-ripperatie."
		Paul Modrich	Vereinegde Staote
		Aziz Sancar	Turkije
2016		Jean-Pierre Sauvage	Fraankriek	"veur 't oontwerp en de synthese vaan molecuulmesjiene."
		Fraser Stoddart	Vereineg Keuninkriek/Vereinegde Staote
		Ben Feringa	Nederland
2017		Jacques Dubochet	Zwitserland	"veur 't oontwikkele vaan cryo-elektronemicroscopie veur 't bepaole vaan de structuur vaan opgelosde biomolecule in hoeg resolutie."
		Joachim Frank	Duitsland/Vereinegde Staote
		Richard Henderson	Vereineg Keuninkriek
2018		Frances Arnold	Vereinegde Staote	"veur de geleide evolutie vaan enzyme."
		George Smith		"veur 't faagdisplay vaan peptide en antiliechame."
		Gregory Winter	Vereineg Keuninkriek
2019		John B. Goodenough	Vereinegde Staote	"veur de oontwikkeling vaan lithiumbatterije."
		Stanley Whittingham	Vereineg Keuninkriek/Vereinegde Staote
		Akira Yoshino
2020		Émanuelle Charpentier	Fraankriek	"veur 't oontwikkele vaan 'n methode veur genoombewèrking."
		Jennifer Doudna	Vereinegde Staote
2021		Benjamin List	Duitsland	"veur de oontwikkeling vaan asymmetrische organokatalyse."
		David MacMillan	Vereineg Keuninkriek
2022		Carolyn Bertozzi	Vereinegde Staote	"veur de oontwikkeling vaan kliksjemie en bio-orthogonaol sjemie."
		Morten Meldal	Denemarke
		Barry Sharpless	Vereinegde Staote
2023		Moungi Bawendi	Fraankriek/Tunesië/Vereinegde Staote	"veur de oontdèkking en synthese vaan kwantumstippe."
		Louis E. Brus	Vereinegde Staote
		Aleksej Ekimov	Rusland
2024		David Baker	Vereinegde Staote	"veur 't computergestuurd eiwitoontwerp."
		Demis Hassabis	Vereineg Keuninkriek	"veur de veurspeuling vaan eiwitstructuur."
		John Jumper	Vereinegde Staote