Latiense monetair unie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Latiense monetair unie (Frans: Union monétaire latine, Nederlands: Latijnse muntunie, Italiaons: Unione monetaria latina) waor e systeem wat door gelieke monetair behandeling, vaan 1866 tot 1914, versjèllende Europese valuta’s es eine munt leet functionere. De unie woort in 1865 aofgeslote door Belsj, Fraankriek, Italië en Zweitserland, later bijgevoog door oonder andere Griekeland, Roemenië en Spaanje. Oersprunkelek waor de monetair unie gebaseerd op 'ne dubbele standaard (goud wie zèlver), mer vaanaof 1873 sjakelde zie euver op de gouwe standaard. In 1927 woort de Latiense Monetair Unie officieel opgeheve, mer in praktiek functioneerde zie neet mie sinds d'n Ierste Wereldoorlog. De unie woort "Latiens" geneump vaanwege de Latiense of Roemaonse taole die de (hoofzakeleke) landstaole vaan de meiste participante waore. Dit klopde evels neet gans: zoe waor Griekeland (Grieks is 'n Hellinistischen taol) gauw lid en zelfs Rösland (mèt Rössisch es Slavischen taol) is 'n tiedsje lid gewees.
In 't begin vaan de 19e iew in ‘t continentaol Europa waor 't monetair systeem gebaseerd op de Franse gouwe munt: de franc germinal, op 't Limbörgs de Franse frang geneump. Mèt daank aon de stabiliteit vaan deze munt erkinde Belsj beveurbeeld in 1830 de geldegheid vaan deze munt. In Nederland woort heer neet es zoedaoneg erkind, mer in grensstei wie Mestreech gold die erkinning informeel esnog. 't Systeem wat gebaseerd waor op de dóbbele standaard en de Franse frang woort versteurd door groete goudoontdèkkinge in Californië (1848) en Australië (1851). Len wie Belsj, Zweitserland en Italië dege hun munte losgekoppele vaan de frang. Mer de greuiende internationaol handel die nao de Industriëel Rivvelutie volgde creëerde de behoofde aon e nui monetair systeem. In 1914, mèt 't oetbreke vaan d'n Ierste Wereldoorlog, stopde de monetair unie in feite mèt bestoon. Kosbaar metaole woorte opgeslage en baankbiljètte woorte in eder land tege versjèllende tarieve gedrök. Op 1 jannewarie 1927 woort de monetair unie officieel opgeheve. ‘t Deurde bis de Bretton Woods-euvereinkomste in 1944 tot 'ne nuie internationaole gouwe standaard woort vasgestèld. De historie vaan de Latiense Monetair Unie weurt bestudeerd vaanoet 't perspectief vaan of len eine munt kinne höbbe zoonder ‘n gemeinsjappelek ikkenomisch beleid te volge.
De Latiense monetair unie weurt dèks vergeleke mèt de Eurozone, allewel die lèste wel is gebaseerd op väöl strenger, gecentraoliseerd Europees beleid - veural nao 't oetbreke vaan de Eurocrisis in Griekeland nao 2008.