Khartoem
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Khartoem (Arabisch: al-Khartûm: الخرطوم) is de hoofsjtad va Soedan. Khartoem is de plaatsj woe d'r Blauwe Niel oet noaberlank Ethiopië en d'r Witte Niel oet 't anger noaberlank Oeganda bei-eekoame. Vanaaf hei sjtruimp d'r Niel wiejer in richting va Egypte noa de Middellandse Zieë. I Khartoem en al zieng vuursjteë woeëne óngeveer 6,3 mieljoeën luuj. Doamit is Groeët-Khartoem de groeëtste metropool en sjtad va Soedan.
Khartoem woeëd in 1821 gesjtich durch d'r Ottomaanse gouverneur Mohammed Ali van Egypte, get ten noarde van de ouw sjtad Soba, wat de hoofsjtad woar van 't middelieëws Nubisch kuueninkriek Alodia. Khartoem loog óp 'n karavaanroute óngeveer haoverweëgs Egypte en Ethiopië en al sjnel woeëd de sjtad e regionaal centrum va handel en sjlavernij. Tiedes d'r Mahdi-kreeg in 1884 woeëd de sjtad ingenoame durch troepe va Mohammed Ahmad ibn Abd Allah. Heibei vónge vöäl iwuuenesj d'r doeëd. Luuj die de inname houwe uueverleëf woeëde gedeporteerd noa de nui en net geboewde sjtad Omdurman, aa g'ne westliche oever van d'r Niel, sjuuns teëgenuuever Khartoem. In 1898 veroverde Brits-Egyptische troepe gans Soedan, woenoa Khartoem weer de hoofsjtad woeëd. Dat bleef zoeë wie 't lank in 1956 ónaafhankelik woeëd van 't Verenig Kuueninkriek.
De twieëde haofsjeet van d'r 20e ieëw woar 't begin van 'n turbulente periode die vuur Soedan gekenmerk woeëd durch kreeg en terroristisch geweld. In de hoofsjtad evvel bleef 't lang ruiig, mit oetzundering van 1973, wie de Palestiense terreurbeweging Sjwatte September luuj giezelde i g'n ambassade va Saoedi-Arabië. Vief sjlachoffesj woare diplomate en inkele koame doabei um 't leëve. In de joare '80 en '90 trok Khartoem kreegsvluchtelinge aa oet umringende leng en later och Soedaneze, woedurch 't bezónger hel gruide.
In 2018 en 2019 vónge groeëtsjalige en deels och gewelddadige demonstraties plaatsj. Soedan is in 'n transitie van 'n dictatuur ónger vuurmalig prizzedent Omar al-Bashir noa 'n democratie. Dees transitie geet evvel, angesj es ieëder i de gesjiedenis, vuural i Khartoem zelf gepaard mit vöäl geweld, mit 'n couppoging in 2021 en de oetbraak van 'ne kreeg tusje 't regeringsleger en de paramilitair organisatie RSF va 2023 bis 2025.