Kesjteël Kertiels

Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Wieldesj, es te dit dialek sjpriks.

---

Kesjteël Kertiels bie Wielre, euverzichsfoto. Op 't rechter hookpuntj 't arkeltäöreke. Gans rechs de Kesjteëlhaof.

Kesjteël Kertiels (ouch waal Kesjteël Cartils geneump) is 'n kesjteël gelaege bie ’t gelieknamige buurtsjap Kertiels op 't gróndjgebied van de veurmalige gemeinte Wielder, momenteel ’n deil van de gemeinte Gulpe-Wittem.

Besjrieving van 't kesjteël

’t Kesjteëlcomplex ligk aan de waeg Wielder-Wittem in 'n lanjelike ómgaeving vlak bie de oevers van de Gäöl, dao wo de reviere de Gäöl en de Gulp bie-ein kómme. 't Hujige, zeventieënde eëuwse, rechhokige geboew haet aan de veurziej op ein van de hookpuntje 'n zoageneump arkeltäöreke en aan de achterkantj bevundj zich 'ne groate rónje taore dae oet ómsjtreeks 1500 dateert. 't Hoofgeboew is in 1883 ingriepend gewiezigd.

Aafkóms van de naam

De naam is aafgeleid van 't Vulgair Latiense "cortile" 't gein zoaväöl beteikent es "beheuërend bie 'n curtis (lieëngood)". Deze naam is aan 't kesjteël gegaeve in 'ne tied dat, naodat in d'n achsten en neugenden ieëw zich in 't Romaans-Germaans menggebied 'n romaans-germaanse taolgrens begoes te vorme, d'r twieë Romaanse taaleilande S'n Truje en Vols-Aoke e.o. överbleve.

Gesjiedenis

De gesjiedenis van Cartils gaet waarsjienlik trök tot de Romeinse tied toen 't 'n militaire vesting zou zeen gewaes. De raeje van 't bestaon van dees vesting waas dat dees plek ’n sjtrategies gunstige plaatsj waas vlak bie de krusing van belangrieke Romeinse hieërwaege.

In de vreug middeleëuwe sjtónd op dees plek 'ne groate haof dae de zetel waas van de heërlikheid mèt dezelfde naam. De beweuners, de heëre van Cartils, moosjte verantwaording aaflègge aan hunne bisjhop. Omdat hunne keizer aevel erg wied weg woonde koosjte ze wiejer vriewaal óngesjtoard hunne gank gaon en mènnig robbertje oetvóchte mèt hun direkte bure, de heëre van Wielre en de heëre van Wittem.

Beweuners en eigenaere

De veurneumde heëre van Cartils bewoonde 't kesjteël tot 1792. Vriewaal gein ènkel kesjteël in Nederlands Limburg woort zoalang door ein en dezelfde femielie bewoond. De eësjte heër van Cartils waas Theodoor dae getrouwd waas mèt juffrouw Printhagen oet Gelaen. Hunne zoon Ivo trouwde mèt de dochter van de femielie Hoen oet Voelender. Hun naozate neumde zich vervolges "Hoen de Cartils". De lètste Hoen de Cartils, Maximiliaan genaamp, woort nao 't zoaväölste grensconflict mèt de heëre van Wielder, door de sjepene van Aoke tot de orde gerope. De dochter van Maximiliaan sjtórf in 1772 kènjerloos. Zie vermaakde Cartils aan de graaf De Liedekerke in Mesjtreech. Deze graaf haej aevel mèr weinig interesse in 't kesjteël, dat dan ouch veurtaan laeg kaom te sjtaon. Mede hiejdoor veel 't ten prooi aan geboefte, zjwervers en zoegaar regelmaotig de Bokkeriejers.

Nao de Franse inval in de Nederlande róndj 1800 woort Cartils óngerdeil van de nuuj gemeinte Wielre. De Liedekerke bleef tiedes de Franse euverheërsing aevel de eigenaer. Nao ziene doad woort Johannes Frijns, de bewoner van de naevegelaege kesjteëlhaof, de nuuje eigenaer. Zien dochter trouwde mèt rechter Janssen de Limpens. Hunne zoon Karel Janssen de Limpens, historicus van beroop, haet de gesjiedenis van Cartils vasgelag.

Allewiel is 't kesjteël privé-eigedom en wirt 't gebroek veur rösgaevende vrieje tied. 't Is neet veur bezichtiging toegankelik.

Bron

• Euverzètting van oet Wiki nl.