Château Sint-Gerlach
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Château Sint Gerlach ies 'n veurmalig kloaster oet de 13e ièw in de kern Sint-Gerlach in Houtem (Valkeberg). In de 1706 ièw lièt proos van Cauwenberg, ter plaatse, 'n nuuj kloastergeboew neerzètte in Maaslandse renaissance-baroksjtiel. De architec ies ónbekènd, meh de sjtiel en ander boewactiviteite in de umgeving laote dinke aan Laurenz Mefferdatis (1672-nao 1744). De Gerlachuskèrk (kloasterkèrk), die geboewd is tösje 1720-1727, krieg in 1751 barok-rococofresco's op plafón en moere, gesjilderd door de Duutsje sjilder Johann Adam Schöpf. Ze huèrt bie de Top 100 van de Nederlandse Unesco-monumente. De barokarchitect J.J. Couven (1701-1763), zou later de oetbreiinge, de vleugelsj en de pachhaof óntwerpe. Dae carrévörmige pachhaof lik 'n paar hónderd maeter van de hoofboew aaf.
Mathias Soiron, architec en adviseur van de zuustersj van 't kloaster, maakde in 1781 'ne plattegrond van 't gans domein St. Gerlach. Hae ontworp ouch architectonische elemente veur 't interieur. In 1797 weurt 't good verkoch en krieg 't proostehoes de besjtumming van landhoes. De barokke kloasterkèrk weurt in 1806 aan de parochie gesjónke, um deens te doon es parochiekèrk. Tot dan gebruukde die de Martinuskèrk op Vroenhof. In 1830 verboewe ze de kloastervleugel tot kesjtièlboerderie, de "pandhaof" geneump. 't Gans complex is gelege in de beemde van de Geul. In 1996 vingk 'n groate restauratie plaats, woanao alle geboewe (behalve de kerk) 'n horecafunctie kriege.
De boew[bewirk | brón bewèrke]
't Einbeukig landhoes, de pandhaof en ein zie van de kèrk grenze aan 'ne veerkentige cour. In de miedde van de lange veurgevel, op 't oaste geriech, bevingk ziech de hoofingank woabove 'n baogvörmig fronton mèt 't waope van Franciscus van Cauwenberg. Aan de twiè ziekent van de gevel sjpringe twiè tuupgevele mèt drieheukige tympane 'n bieteke nao veur. 't Gehièl ies geboewd in baksjtein mèt op de heuk mergelblök. Eine gevel aan de binneplaats haet sjpeklaoge. 't Interieur ies veural bepaald door 't echpaar Corneli-Raikem, dat van 1856 tot 1904 hie woonde. Parkètvloere, betummeringe en gesjilderde moerdecoraties weure dan aangebrach.
Gesjiedenis[bewirk | brón bewèrke]
In 't begin van de 13e ièw sjtiech Gosewien IV, hièr van Valkeberg same mèt de proos van 't kloaster in Heinsberg 'n kloaster in Sint-Gerlach. 't Betref 'n Norbertiense proosdie op de plek woa rónd 't jaor 1165 ridder Gerlach es kloezenaer gelaef haet. Van mannekloaster weurt 't op 't ing van de 13e ièw tot vrouweconvent. 't Waor veural bie adellike dames in trèk. Ónder de Tachtigjaorige oorlog haet 't geboew väöl te lieje. 't Brent twiè kièr aaf. Bie 't Partagetractaat in 1661 weurt 't kloaster 'n Sjpaanse enclave in Sjtaats gebeed. In begin van de 18e ièw versjiene 'ne nuje kloastervleugel, 'n proosteweuning en 'n kloasterkèrk. Ónder invlood van de ideeë van keizer Josef II weurt 't kloaster in 1785 opgeheve. De euvergebleve zuustersj vertrèkke nao Remung. In 1797 gölt Mathias Sleypen 't complex. Es 'r ein jaor daonao sjtörf geit 't eigendóm euver nao dochter Sibylle, getrouwd mèt Martin Jacob Schoenmaeckers. Via dochter Anna Elisabeth Walburga erf de oudste kleinzoon Francois Corneli 't hoes. Hae ies burgemeister van Houtem en woont op 't kesjtièl. Door vererving kump Sint Gerlach in eigendóm van baron Robert de Selys de Fanson, president van 't hoag gerechshof in Luuk. In 1910 woont 'r op 't kesjtièl en lièt 't modernisere. Ziene kleinzoon zal in 1979 't complex legatere aan de parochie Sint Gerlach, die 't euver dreug aan de Sjtiechting Behoud-Sint-Gerlach. Zie lièt, gesjtimuleerd door horeca-óndernummer en Houtemenaer Camille Oostwegel, de vervalle geboewe in 1996 restaurere ónder leiding van P.A.M.Mertens. Kesjtièl en pachhof, ónder de naam château St. Gerlach, zint allewiel restaurant en conferentie-oord.
In 't veurmalig kloaster bevingk ziech saer de restauratie van 1996 'n baekapel mèt 'n moermozaïek gecombineerd mèt fresco van Irene van Vlijmen. De kunstenares ies teves de maakster van 't mozaïek op 't groat drièjend ei op 'ne sokkel, dae veur 't kesjtièl sjteit.
